بنیاد پیشگیری از آسیب های اجتماعی

آسیب‌شناسی  اجتماعی social-pathology مفهوم جدیدی است که از علوم زیستی گرفته شده و مبتنی بر تشابهی است که دانشمندان بین بیماری‌های عضوی و آسیب‌های اجتماعی(کجروی‌ها) قائل می‌شوند. واژه آسیب‌شناسی از دیدگاه پزشکی به فرایند ریشه‌یابی بیماری‌ها گفته می‌شود.

آسیب اجتماعی به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می‌شود که در چارچوب اصول اخلاقی، عمل جمعی رسمی و غیررسمی جامعه محل فعالیت کنشگران قرار نمی‌گیرد و درنتیجه با منبع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرو می‌گردد. به همین دلیل، کجروان سعی دارند کجروی‌ها خود را از دید ناظران قانون، اخلاق عمومی و نظم اجتماعی پنهان نمایند؛ زیرا در غیر این صورت با پیگرد قانونی ، تکفیر اخلاقی ، طرد اجتماعی مواجه می‌شوند.

آسیب‌های اجتماعی پدیده‌هایی واقعی، متغیر، قانونمند،  قابل‌کنترل و پیش‌گیری‌اند. کنترل‌پذیری آسیب‌های اجتماعی، شناخت علمی آن‌ها را در هر جامعه‌ای برای پاسخ به پرسش‌های نظری، عملی و کاربردی از ایده‌ها و یافته‌های علمی تولیدشده در برنامه‌ریزی‌های کوتاه و بلندمدت برای مقابله صحیح با آسیب‌های اجتماعی، درمان یا پیشگیری از گسترش و پیدایش آن‌ها را ضروری و پراهمیت می‌سازد.

آسیب‌شناسی اجتماعی

آسیب‌شناسی اجتماعی به بررسی انواع مشکلات می‌پردازد که در سطح اجتماعی مطرح هستند و سعی می‌کنند علل مختلف آن‌ها را از جنبه‌های مختلف فردی، اجتماعی و غیره موردبررسی قرار دهد.

آسیب‌های اجتماعی که به تعبیر بعضی از اندیشمندان حاصل و معلول مستقیم انقلاب صنعتی هستند، در اکثر جوامع وجود دارند و تأثیرات خود را می‌گذارند. اما آنچه جوامع مختلف را در این مورد از هم متفاوت می‌سازد، نوع نگرش این جوامع به علل به وجود آورنده آسیب‌ها و راهکارهای اصلاح و بهبود آن است. در مورد نگرش، آنچه مهم است این‌که این آسیب‌ها چرا به وجود آمده‌اند؟ آیا وجود آسیب‌ها در جوامع امری لازم و ضروری است یا می‌توان جامعه‌ای بدون آسیب داشت؟ پاسخ به این پرسش‌ها مستلزم شناخت نظریه‌های مختلف جامعه‌شناسی و روان‌شناسی است که هرکدام سعی در تبیین مسائل، آسیب‌ها و بحران‌های اجتماعی از نظرگاه‌های مختلف است. این دیدگاه‌ها متأثر از باورهای سیاسی و اقتصادی هر جامعه است.

آسیب‌های اجتماعی از چند جنبه قابل‌بررسی هستند: 

• از زوایه انسان، که هر انسان با هر دین، آئین، اعتقاد، فکر، مذهب، گرایش، مسلک و ارتباط با جناح یا حزب خاصی یا با ترحم یا با هدایت و یا با همراهی اعتقاد دارند که به گروه‌های آسیب‌پذیر یاری نمایند مثلاً  هر انسانی دوست دارد به پیرمرد یا پیرزنی کمک کند، هر انسانی دوست دارد به نابینایی کمک کند و …
• از زاویه اجتماعی، اگر به این آسیب‌های اجتماعی به‌موقع رسیدگی نشود، افزایش جرم و جنایت را در پی دارد که مخرب انضباط اجتماعی است.
• از جنبه سیاسی، که اگر توجه نشود کشور را به دامن بیگانگان سوق می‌دهد و به‌جای فرهنگ خودی فرهنگ بیگانه در کشور پیاده می‌شود و به اعتقادات دینی و مذهبی جامعه لطمه وارد می‌نماید. وجود آسیب‌های اجتماعی، بزرگ‌نمایی و تبلیغات دشمنان کشور را در پی دارد ضمن آنکه وجود آسیب‌های اجتماعی در کشور اسلامی عامل تبلیغ منفی بر ضد اسلام است لذا لازم است که آسیب‌های اجتماعی ریشه‌یابی شود و از کلی‌گویی در جامعه پرهیز گردد و با ارائه راهکارهای مدرن به جزئیات آسیب‌های اجتماعی توجه شود.

در برخورد با آسیب‌های اجتماعی، تقلید کورکورانه از بیگانگان جایز نیست. به دلیل اینکه آسیب‌های اجتماعی ارتباط کاملی با سنت‌های هر جامعه دارد و الگوبرداری از جوامع دیگر صلاح نیست.

سؤال، وظیفه حکومت در این مورد چیست؟ حکومت خوب حکومتی است که برای حل آسیب‌های اجتماعی فرمول صحیح و منطقی، همراه با نوآوری و ارائه ابتکارات و خلاقیت‌ها در جهت رسیدن به شکوفایی داشته باشد.

سیاست‌های اجتماعی هر جامعه‌ای روش‌های مختلفی را در برخورد با آسیب‌های اجتماعی پیشنهاد می‌کند. شیوه‌ی برخورد با این مسائل هم چنان که پیشتر گفته شد، ارتباط مستقیمی با این سیاست‌ها دارد. این سیاست‌ها را هم نهادهایی که در تمامی جوامع وجود دارد، تعیین می‌کند. در مورد راهکارهای اصلاح و بهبود آسیب‌های اجتماعی هم نظرگاه‌های مختلفی وجود دارد. عده‌ای روش انکار و پرده‌پوشی را تجویز می‌کنند وعده‌ای دیگر به روش‌های پلیسی و سرکوب اعتقاد دارند. جوامعی هم وجود دارند که به این مسائل نگرشی علمی و منطقی دارند و سعی می‌کنند با قبول وجود این آسیب‌ها، علت آن‌ها را با استفاده از روش‌های علمی بشناسند و برای حذف یا به حداقل رساندن آن‌ها از روش‌های منطقی سود ببرند. این جوامع، آن‌هایی هستند که در آن‌ها انباشت علمی صورت گرفته و در اثر ارتباط بافرهنگ‌های مختلف به سطحی از آگاهی رسیده‌اند که به‌حق آزادی و برابری انسان‌ها و حق برخورداری تمامی انس آن‌ها از حقوق مادی و معنوی اعتقاد داشته باشند.

در جوامع مدرن امروز، تمایل بر این است که این سیاست ها هرچه بیشتر توسط نهاد آموزش و پرورش و نهاد خانواده به جامعه تزریق شده و نهاد سیاست حداقل دخالت را در این امور داشته باشد. اما در جوامعی که در آن‌ها نهاد سیاست قدرتمندتر است، این سیاست ها توسط این نهاد وضع و به جامعه دیکته می‌شود. تجربه نشان داده است که جوامع نوع اول در مهار بحران‌های اجتماعی موفق‌تر عمل کرده‌اند، چون مردم راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی را وضع و از آن‌ها حمایت می‌کنند. اما در جوامعی که سیاست‌های اجتماعی را نهاد سیاست وضع می‌کند، لاجرم باید ضمانت‌های اجرایی آن‌ها را هم تعیین کند که در این حال استفاده از نیروهای حافظ قوانین و حامی نظام سیاسی مثل پلیس ضرورت پیدا می‌کند.

حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی نیز به سیاست‌های اجتماعی مربوط است. دراین مورد نیز وقتی حمایت از آسیب دیدگان به‌طور کامل در اختیار نهاد سیاست قرار می‌گیرد، این نهاد از دیدگاه منافع خود به آن‌ها نگاه می‌کند، اما وقتی مردم یک جامعه به حمایت از این آسیب دیدگان می‌پردازند، بسیار عمیق‌تر و کامل‌تر عمل می‌کنند. چون مردم در متن این آسیب‌ها قرار دارند، آن‌ها را خوب می‌شناسند و برای حمایت از افرادی که دچار بحران هستند انگیزه‌های قدرتمندی دارند.

یکی از راهکارهای حمایت از آسیب دیدگان اجتماعی، سازمان‌ها و تشکل‌های غیردولتی است. این سازمان‌ها که در تمامی جوامع ریشه دارند در عصر کنونی کارکردهای مختلف و مؤثری پیداکرده‌اند و نقش مهمی در حیات جوامع ایفا می‌کنند. سازمان‌های غیردولتی با تأثیرگذاری در وضع و اجرای سیاست‌های اجتماعی، در نقش‌های مختلفی مثل مشاور دولت، منتقد دولت و گاه حتی به‌عنوان بازوی اجرایی سیاست‌های اجتماعی دولت‌ها فعالیت دارند. این سازمان‌ها با ویژگی‌های منحصربه‌فردی که دارند، امروزه به نماد حکومت مردم تبدیل شده‌اند و به نظر می‌رسد در هر جامعه‌ای که این سازمان‌ها فعال‌تر و گسترده‌تر عمل می‌کنند، آرمان حکومت مردم بر مردم دست یافتنی‌تر می‌نماید.

موضوعات مورد بحث در آسیب‌شناسی اجتماعی

آنچه روشن است این است که بحث آسیب‌شناسی اجتماعی عمدتاً با مسائل و مشکلات سروکار دارد. پژوهش‌ها و تحقیقات متعدد برای شناخت انواع این آسیب‌ها و علل بروز آن‌ها صورت می‌دهد و نظریاتی را برای حل آن مسائل پیشنهاد می‌کند.

بر این اساس زمینه‌هایی چون فرهنگ و هنجارهای یک جامعه، ویژگی‌های اقتصادی و سیاسی و جغرافیایی یک جامعه نیز در حوزه مطالعات آسیب‌شناسی اجتماعی قرار می‌گیرد. چرا که بررسی آسیب‌های اجتماعی بدون در نظر گرفتن شرایط زمینه‌ای یک جامعه میسر نخواهد بود.

چه چیزی به‌عنوان آسیب شناخته می‌شود؟ حدود و ثغور آن چقدر است؟ عوامل زمینه‌ساز و علل آشکارکننده آن کدام ها هستند؟ در کدام طبقات گسترش بیشتری دارند؟ در کدام سنین گسترش بیشتری دارند؟ توانایی جامعه برای کنترل و نظارت بر آن‌ها چقدر است؟ از چه راه هایی می‌توان به کاهش آن‌ها مبادرت کرد؟ همه این‌ها سؤالاتی هستند که در حوزه آسیب‌شناسی اجتماعی موردبررسی قرار می‌گیرند.

اهمیت آسیب‌شناسی اجتماعی

هر جامعه‌ای متناسب با شرایط خود، فرهنگ، رشد و انحطاط خود با انواعی از انحرافات و مشکلات روبروست که تأثیرات مخربی روی فرآیند ترقی آن جامعه دارد. شناخت چنین عواملی می‌تواند مسیر حرکت جامعه را به‌سوی ترقی و تعامل هموار سازد، به‌طوری‌که علاوه بر درک عمل آن‌ها و جلوگیری از تداوم آن عمل با ارائه راه‌حل‌هایی به سلامت جامعه کمک نماید. به‌عنوان مثال مسأله اعتیاد را در نظر بگیریم. این مساله هم به‌عنوان یک مشکل فردی و هم یک معضل اجتماعی مطرح است. روشن است در سطح اجتماعی منجر به از بین رفتن نیروها و انرژی بارآور در جامعه می‌شود. شناسایی علل اساسی و کنترل آن‌ها می‌تواند بسیاری از نیروهای از دست رفته جامعه را تجدید نموده، در مسیر کار سالم جامعه هدایت کند.

شیوه عمل آسیب‌شناسی اجتماعی

آسیب‌شناسی اجتماعی همچون سایر حوزه‌های اجتماعی و عللی، از شیوه عملی برای بررسی موضوعات مورد نظر خود استفاده می‌کند. به عبارتی برای مطالعه و بررسی علل، زمینه‌ها و راه‌حل‌ها در زمینه کجروی ها و آسیب‌ها، هم از لحاظ ذهنی به صورت شناخت مفاهیم خاص و هم به کمک ابزار وسایل تحقیق عینی به صورت پژوهش‌های علمی استفاده می‌شود. چنین پژوهش‌هایی پیرامون انحرافات اجتماعی به صورت تحقیق علمی به حدود ۸۰ – ۹۰ سال پیش باز می‌گردد. البته در آن زمان این پژوهش‌ها کمتر جنبه واقع بینانه داشته‌اند. ولی پس از مدتی پژوهش‌ها بر شالوده‌ای صحیح‌تر استوار شدند و تلاش شد از شیوه‌هایی که دقت و اعتبار بیشتری در برآورد مشکلات اجتماعی دارند استفاده گردد.

پرسشنامه‌های مختلف تهیه شد، شیوه‌های اعتباریابی و استفاده از روش‌های معتبر معمول شد و از اصول روش تحقیق که در علوم انسانی کاربرد مفیدی دارد، استفاده گردید. به این ترتیب اطلاعات لازم در زمینه انواع انحرافات و مشکلات در سطح یک جامعه جمع‌آوری گردید. این فعالیت‌ها سیر تکاملی خود را سیر می‌کند و همچون پیشرفت سایر علوم شیوه‌های متکامل‌تری برای بررسی و ارزیابی در زمینه آسیب‌های اجتماعی به دست می‌آید.

آسیب‌های اجتماعی مطالعه بی‌نظمی‌ها همراه با علل و انگیزه‌های پیدایی آن‌ها و نیز شیوه‌های پیشگیری و درمان این پدیده‌ها، به انضمام مطالعه شرایط بیمارگونه اجتماعی است؛ زیرا خاستگاه اصلی آسیب‌ها و گژ رفتاری های اجتماعی را باید در کل حیات اجتماعی و نوع خاص روابط انسانی جستجو کرد. نابسامانی‌های اقتصادی – اجتماعی چون فقر، تورم، گرانی، بیکاری، فقدان امنیت مالی و حقوقی و دیگر عواملی که باعث محرومیت می‌شوند، زمینه مساعدی را برای انواع مختلف آسیب‌های اجتماعی چون خودکشی، سرقت، اعتیاد به مواد مخدر، الکیسم، فرزند آزادی، زورگیری، طلاق، گدایی و … فراهم می‌آورند. از این رو مفهوم آسیب‌شناسی گسترده وسیعی پیدا می‌کند و از ابعاد ارزشی و کاربردی فراوانی برخوردار می‌گردد.

مطالب موجود به سه بخش جداگانه و در عین حال به هم پیوسته، تقسیم شده است. بخش اول شامل چیستی آسیب‌های اجتماعی، کژرفتاری ها، جرایم و انواع آن‌ها است و بخش دوم به تبیین سه گانه زیست شناختی، روان شناختی  و جامعه شناختی می‌پردازد و بخش سوم به بررسی برخی از انواع آسیب‌های اجتماعی خاص اشاره دارد. در این بخش سعی شده است هریک از آسیب‌های اجتماعی موردبررسی دقیق قرار گیرد و با ذکر یک یا چند “مورد” نسبت به تبیین و ریشه‌یابی آن‌ها اقدام گردد.

گونه شناسی آسیب‌های اجتماعی

در گونه شناسی آسیب‌های اجتماعی از ملاک‌های متفاوتی می‌توان استفاده نمود. این ملاک‌ها، در هر جامعه‌ای حداقل چهار خرده نظام فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خاص دارند که در هر یک از این حوزه‌ها کنشگران فردی و جمعی می‌توانند با رعایت اصول و قواعد عمل جمعی موردقبول در آن حوزه‌ها به چهار نوع سرمایه یا منبع ارزشمند-سرمایه فرهنگی یا دانش، سرمایه اجتماعی یا تعهد منزلت، سرمایه سیاسی یا قدرت و سرمایه اقتصادی یا ثروت- موردنیاز هر جامعه دست یابند. هر نوع فعالیتی که خارج از چارچوب اصول و قواعد عام عمل جمعی برای رسیدن به منابع ارزشمند صورت گیرد، کجروی محسوب می‌شود. بنابراین، در مجموع با چهار گونه کجروی روبه رو هستیم.

تعریف و هدف‌های آسیب‌شناسی

در پزشکی به مطالعه و شناخت ریشه بی‌نظمی‌های ارگانیسم ( موجود زنده) آسیب‌شناسی می‌گویند. در مشابهت کالبد انسانی با کالبد جامعه (نظریه اندام وارگی) می‌توان آسیب‌شناسی را مطالعه و ریشه‌یابی بی‌نظمی‌های اجتماعی تعریف کرد. درواقع آسیب‌شناسی اجتماعی، مطالعه ناهنجاری‌ها و نابسامانی‌های اجتماعی نظیر  بیکاری، اعتیاد، خودکشی، روسپی گیری، رشوه‌خواری، ولگردی، زورگیری، گدایی و … همراه با علل و شیوه‌های پیشگیری و درمان آن‌ها و نیز شرایط بیمارگونه اجتماعی است.

هدف‌ها و مقاصد آسیب‌شناسی اجتماعی را چنین می‌توان برشمرد:

• مطالعه و شناخت آسیب‌های اجتماعی و علل و انگیزه‌های پیدایی آن‌ها و نیز بررسی شخصیت کژرفتاران و ویژگی‌های جسمانی، روانی، فرهنگی و اجتماعی آنان. شناخت درست دردها و آسیب‌ها، نخستین شرط چاره‌جویی و بیش از نیمی از درمان است؛ درد تشخیص نادیده را درمان نتوان کرد؛ زیرا هرگونه ساختن بدون شناختن، تیر در تاریکی رها کردن است.
• پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی به‌منظور بهسازی محیط زندگی و جمعی خانوادگی. از آنجا که پیشگیری همواره ساده‌تر، عملی‌تر و کم‌هزینه‌تر از درمان است، دارای اهمیت بسیار می‌باشد.
• درمان آسیب دیدگان اجتماعی یا بکارگیری روش‌های علمی و استفاده از شیوه‌های مناسب برای قطع ریشه‌ها و انگیزه‌های آنان.
• تداوم درمان برای پیشگیری و جلوگیری از بازگشت مجدد کژرفتاری و بررسی شیوه‌های بازپذیری اجتماعی.
  در عصر ما پیشگیری مهم تر از درمان است. بسیاری از آسیب شناسان اجتماعی برآنند که برای مبارزه با کژرفتاری ها باید زمینه اجتماعی آن‌ها را از میان برداشت و برای حصول این منظور رعایت دو اصل ضروری است.
• از این رو با توجه به کلیه تحقیقات میدانی و کتابخانه‌ای و عوامل زمینه‌ساز آسیب‌های اجتماعی بر آن شدیم در چهار حوزه آموزشی(مهارت‌های اجتماعی،فضای مجازی،اعتیاد و بیماری‌های واگیردار و غیر واگیردار،بحران معنویت)در خدمت جامعه باشیم و آموزش‌های لازم را در کنار دستگاه های متولی که در تقسیم کار ملی وظایفشان مشخص گردیده قرار گرفته و به‌عنوان بازوی اجرایی این دستگاه‌ها با کمک خود مردم به کاهش آسیب بپردازیم.
• این بنیاد با هدف‌گذاری در چهار حوزه آموزش ،پرورش،فرهنگ و نظارت قصد دارد روند رو به تصاعد آسیب‌های اجتماعی را کاهش دهد حوزه‌هایی که برای کاهش آسیب از الویت های هر حکومت می‌باشد ولی در کشور ما متأسفانه مغفول مانده است.

– تأکید بر رویکرد سلامت‌محوری.

– توجه به آسیب اجتماعی بجای توجه صرف به آسیب­دیده اجتماعی.

توجه به سطوح مختلف پیشگیری:

سطح اول: اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی به آحاد جامعه با هدف ارتقاء سلامت افراد

سطح دوم: ارائه خدمات مناسبی و مداخله‌ای به افراد آسیب ­دیده اجتماعی.

سطح سوم: توانمندسازی(قادرسازی بازخوانی) افراد آسیب­ دیده اجتماعی با هدف بازگشت آن‌ها به زندگی سالم و مستقل و جلوگیری از گرایش مجدد آنان به آسیب‌های اجتماعی.

– تأکید بر مشارکت فعال مردم و سازمان‌های غیردولتی و گروه‌های خودیاری در تمامی سطح پیشگیری.

– پرهیز از رویکرد صرف سیاسی و امنیتی نسبت به آسیب‌های اجتماعی.

– توجه بیشتر به آسیب اجتماعی در کنار توجه به آسیب­­ دیدگان اجتماعی.

حساس­ سازی مردم و مسئولین نسبت به آسیب‌های اجتماعی.

– استفاده مناسب از تمامی امکانات و فرصت‌ها برای اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی در زمینه پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی با رویکرد علمی.

– گسترش خدمات مددکاری اجتماعی، روانشناسی و مشاوره.

– پرهیز از موازی کاری در ارائه خدمات از طریق هماهنگی میان دستگاه‌های مسئول.

– توجه جدی به برنامه‌ریزی منطقه‌ای محلی و اجتماع‌محور در زمینه آسیب‌های اجتماعی.

– بهره‌گیری از یافته‌های علمی و تجارب سایر کشورها در زمینه آسیب‌های اجتماعی.

– اهتمام جدی به پژوهش ­­های کاربردی و بنیادی در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی با رویکرد ملی، استانی و منطقه‌ای.

– بهره‌گیری از روش‌های متنوع و جذاب و متناسب با گروه‌های مختلف در اطلاع‌رسانی و آگاه­سازی

– بسط و گسترش روحیه نشاط و شادابی، اعتماد اجتماعی و تعمیق ارزش‌های دینی و هنجارهای اجتماعی

– شناسایی نقاط آسیب‌زای اجتماعی.

– توجه به آموزش از قبیل آموزش رسمی(سوادآموزی)، مهارت‌های زندگی و فنی و حرفه‌ای.

– تأکید بر بهره‌گیری از تمامی فرصت‌ها و منابع موجود در جهت اجرای برنامه‌های مرتبط با  آسیب‌های اجتماعی.

اقدامات مهم و اساسی:

با توجه به نقاط قوت و ضعف موجود در کشور در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی و تهدیدها و فرصت‌ها و محورهای پیش‌بینی‌شده در ماده ۹۷ قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقدامات مهم و اساسی طرح جامع کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در حوزه‌های مختلف به شرح ذیل پیش‌بینی‌شده است:

الف: دولت مکلّف است در جهت پیشبرد اهداف این طرح در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی اقدامات ذیل را انجام دهد:

-تدوین سیاست‌های اجتماعی کشور در زمینه آسیب‌های اجتماعی تا پایان سال دوم برنامه چهارم توسعه کشور.

-تعامل با قوای مقننه و قضاییه جهت تصویب قوانین موردنیاز در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی.

– تعامل و همکاری دوجانبه یا چندجانبه با کشور­های مختلف در جهت تبادل اطلاعات و استفاده از تجارب آن‌ها در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی.

– تشکیل بانک اطلاعات آسیب‌های اجتماعی کشور از طریق وزارت کشور( به تفکیک کشور، استان، شهرستان، شهر و تفکیک آسیب­ اجتماعی تا پایان سال سوم برنامه چهارم توسعه کشور.

الف- در حوزه پیشگیری سطح اول: اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی:

دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط مکلّفند در جهت کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در زمینه پیشگیری اولیه (سطح اول) از آسیب‌های اجتماعی اقدامات ذیل را طی سال‌های برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور انجام دهند:

– اجرای برنامه آموزش مهارت‌های زندگی و مقابله با مشکلات با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی و روانی در مدارس مقاطع ابتدایی، راهنمایی و متوسطه در دوره‌های روزانه و شبانه‌روزی به‌عنوان واحدهای درسی، و یا سرفصل‌های دروس، برای دانش آموزان، معلمان و مسئولان مدارس و والدین دانش آموزان (وزارت آموزش و پرورش با همکاری سازمان‌های غیردولتی از قبیل انجمن اولیاء و مربیان).

– آموزش مهارت‌های زندگی به دانشجویان از طریق اختصاص دو واحد درسی به‌عنوان دروس عمومی برای دانشجویان مقاطع کاردانی و کارشناسی کلیه رشته‌های تحصیلی در دوره­ های و شبانه (وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی).

– آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان و مربیان مهدهای کودک دولتی و غیردولتی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان‌های غیردولتی).

– آموزش مهارت‌های زندگی به کودکان بد سرپرست و بی­سرپرست تحت پوشش سازمان‌های حمایتی، مربیان، مددکاران اجتماعی، مشاوران، روانشناسان و مسئولین مراکز (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری کمیته امداد، جمعیت هلال‌احمر و سازمان‌های غیردولتی).

– گسترش برنامه‌های همیاران سلامت روان با هدف مشارکت مردم در پیشگیری اولیه (سطح اول) از آسیب‌های اجتماعی و (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی با همکاری وزارت خانه­های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد اسلامی و سازمان‌های غیردولتی).

– آموزش شهروندی در مدارس (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت آموزش و پرورش).

– فراهم کردن زمینه آموزش پیش از ازدواج (سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانه­

های آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم و تحقیقات و فناوری، فرهنگ و ارشاد اسلامی، کمیته امداد، سازمان صداوسیما و سازمان‌های غیردولتی).

– تقویت و گسترش آموزش زندگی خانواده برای افراد متأهل (پس از ازدواج) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان‌های دولتی مرتبط و سازمان‌های غیردولتی).

– ارتقاء سطح آگاهی اساتید دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی، معلمان، قضات، اعضای شورای حل اختلاف، مسئولین سازمان‌های ذی‌ربط، کارمندان، سربازان، مربیان، مددکاران اجتماعی، روانشناسان، مشاوران، پرسنل نیروی انتظامی و نظامی، تهیه­کنندگان برنامه ­های سینما و رادیو و تلویزیون، روحانیون، کارگران، و… در زمینه آسیب‌های اجتماعی (وزارت آموزش و پرورش علوم تحقیقات و فناوری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه‌های دولتی و نهادی عمومی، از قبیل نیروی انتظامی، وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی، وزارت دادگستری، شرکت­های و مؤسسات دولتی و وابسته دولت، سازمان صداوسیما و سایر رسانه‌های مکتوب و غیر مکتوب و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط و سازمان‌های غیردولتی).

– ایجاد پایگاه سلامت اجتماعی در محلات و مناطق اسکان غیررسمی(حاشیه ­نشین) و آلوده با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان‌های دولتی مسئول و سازمان‌های غیردولتی).

– تقویت و گسترش فعالیت ورزش همگانی در مناطق و محلات ایجاد نشاط و شادابی در جامعه با اولویت مناطق آسیب­زا و محروم (سازمان تربیت‌بدنی با همکاری فدراسیون­ ها و هیئت­ های ورزشی).

-تهیه فیلم‌های مختلف سینمایی، سریال ها، تیزرهای آموزشی و… با هدف افزایش اطلاعات در زمینه پیشگیری سطح اول از آسیب‌های اجتماعی (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان صداوسیما با همکاری دستگاه‌های تخصصی ذی‌ربط و سازمان‌های غیردولتی).

-تقویت و گسترش مراکز مشاوره حضوری و غیرحضوری (تلفن ۱۴۸) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، وزارتخانه­ های آموزش و پرورش، علوم، تحقیقات و فناوری، نیروی انتظامی و سازمان‌های غیردولتی دارای مجوز از مراجع ذیصلاح از قبیل سازمان ملی جوانان، سازمان بهزیستی کشور).

-تقویت و گسترش برنامه­‌های آموزش هنجارها و ارزش‌های دینی در میان آحاد با تأکید بر کودکان، نوجوانان و جوانان با استفاده از روش‌های جذاب و متنوع (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی- سازمان تبلیغات اسلامی با همکاری سازمان صداوسیما و سایر سازمان‌های ذی‌ربط و سازمان‌های غیردولتی)

– تقویت و گسترش خدمات مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی در مراکز نیروی انتظامی یا هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی وزارت کشور- نیروی انتظامی).

– آموزش همگانی (حضوری و غیرحضوری) به مردم در زمینه آشنایی با آسیب‌های اجتماع شایع و در حال شیوع با توجه به اطلاعات مراجعه‌کنندگان به نیرو (وزارت کشور- نیروی انتظامی)

-اجرای برنامه­های مرتبط با پیشگیری از خشونت خانگی (کودک­آزاری و همسرآزاری) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان صداوسیما و سایر سازمان‌های دولتی ذی‌ربط و سازمان غیردولتی).

– ارائه آموزش­ های لازم به خانواده‌های زندانیان با هدف پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی. (سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی با همکاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد و سازمان‌های غیردولتی از قبیل انجمن حمایت از خانواده زندانیان).

ب- در حوزه پیشگیری سطح دوم: ارائه خدمات (مداخلات):

دستگاه‌های اجرای ذی‌ربط مکلّفند در جهت ارائه خدمات و مداخلات به موقع و تخصصی به افراد در معرض آسیب و آسیب ­دیده اجتماعی اقدامات ذیل را طی سال‌های برنامه چهارم توسعه انجام دهند:

– توسعه و تقویت مراکز مداخله در بحران‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی(اورژانس­ های اجتماعی) با هدف حمایت و ارائه خدمات تخصصی و به موقع به افراد با مشکلاتی از قبیل کودک‌آزاری، همسرآزاری، اقدام به خودکشی، فرار از منزل، انحرافات اخلاقی، زنان آسیب ­دیده اجتماعی، زوجین متقاضی طلاق، افراد دارای اختلال هویت جنسی و…. (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانه‌های کشور- نیروی انتظامی و سازمان ثبت‌احوال، دادگستری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی- سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای، سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی، سازمان پزشکی قانونی و….سازمان‌های غیردولتی).

– تقویت و گسترش خط تلفن اورژانس اجتماعی (تلفن ۱۲۳) برای ارائه خدمات (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور).

– تقویت و گسترش مراکز مداخلات خانواده درمانی به منظور کاهش طلاق (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت دادگستری و سازمان‌های غیردولتی).

توسعه و تقویت خانه‌های سلامت برای حمایت از دختران بالای ۱۸ سال بی‌سرپرست (که هیچ‌گونه مشکل اخلاقی ندارند) (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت دادگستری).

– تقویت مراکز تشخیص و جایگزینی کودکان کار و خیابان با هدف شناسایی، جذب طبقه‌بندی، و توانمندسازی آنان.(سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط از قبیل وزارتخانه‌های کشور- نیروی انتظامی، دادگستری، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، کار و امور اجتماعی- سازمان آموزش فنی و حرف ه­ای و سایر دستگاه‌های مسئول در این زمینه و سازمان‌های غیردولتی).

– تقویت مراکز بازپروری زنان آسیب­ دیده اجتماعی با هدف ارائه خدمات(به صورت متمرکز و غیرمتمرکز) تخصصی به آنان (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت کشور- نیروی انتظامی، وزارت دادگستری، سازمان پزشکی قانونی، سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی).

– ارائه خدمات روانشناسی و اجتماعی در کنار ارائه خدمات پزشکی به کسانی که اقدام به خودکشی کرده‌اند و به مراکز درمانی مراجعه می ­کنند. (وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با همکاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور و سازمان‌های غیردولتی).

– گسترش خدمات مددکاری اجتماعی و روانشناسی در مراکز نیروی انتظامی و قضایی با هدف استفاده از نظرات این متخصصان در صدور احکام و تعیین نوع مجازات‌ها و ایجاد مصالحه بین شاکی و متشاکی به‌ویژه در زمینه جرایم جوانان و نوجوانان (وزارت کشور- نیروی انتظامی و وزارت دادگستری با همکاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی و سازمان‌های غیردولتی).

– حمایت درمانی، روانی و اجتماعی از افراد دارای اختلال هویت جنسی(وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانه‌های بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، دادگستری، کشور- سازمان ثبت‌احوال کشور، سازمان پزشکی قانونی و سازمان‌های غیردولتی)

– انجام اقدامات در زمینه تکدی­گری (متکیدان) (وزارت کشور با همکاری سایر دستگاه‌های ذی‌ربط از قبیل: وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور، کمیته امداد، وزارت بهداشت، درمان، آموزش پزشکی، نیروی انتظامی، وزارت دادگستری، شهرداری­ها، سازمان آموزش  فنی و حرف ه­ای، وزارت کار و امور اجتماعی، و سازمان‌های غیردولتی).

– شناسایی به موقع افراد در معرض آسیب و آسیب­ دیده اجتماعی (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارتخانه‌های آموزش و پرورش، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت کشور- نیروی انتظامی، سازمان پزشکی قانونی).

– شناسایی مناطق و کانون‌های آسیب‌زا و انجام مداخلات اجتماعی، روانی و… در این مناطق (وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی کشور با همکاری وزارت کشور و سایر ذی‌ربط دولتی و سازمان‌های غیردولتی).

ج- در حوزه پیشگیری سطح سوم: بازخوانی و توانمندسازی:

و: دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط مکلّفند در جهت بازخوانی افراد آسیب­ دیده اجتماعی و فراهم کردن زمینه بازگشت آن‌ها به جامعه و زندگی سالم اقدامات ذیل را انجام دهند:

– فراهم کردن زمینه آموزش مهارت فنی و حرف های به افراد آسیب دیده اجتماعی( سازمان آموزش فنی و حرف ه­ای و سازمان بهزیستی کشور و سایر دستگاه‌های ذی‌ربط و سازمان‌های  غیردولتی )

-فراهم کردن زمینه اشتغال افراد آسیب­ دیده اجتماعی از طریق کاریابی، خود اشتغالی، وام اشتغال، و…(وزارت کار و امور اجتماعی، سازمان بهزیستی کشور، سازمان زندان‌ها و اقدامات تأمینی و تربیتی، بانک‌ها، سایر دستگاه‌های ذی‌ربط، سازمان‌های غیردولتی).

– فراهم کردن زمینه حمایت از خانواده ­های افراد آسیب­ دیده اجتماعی با هدف جلوگیری از گرایش آنان به آسیب‌های اجتماعی (سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط و سازمان‌های غیردولتی).

تقویت خدمات پیگیری پس از ترخیص به افراد آسیب دیده اجتماعی با هدف جلوگیری از گرایش مجدد آنان به آسیب‌های اجتماعی از طریق تقویت خدمات مددکاری اجتماعی(سازمان بهزیستی کشور با همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط و سازمان‌های غیردولتی).

فراهم کردن زمینه پذیرش افراد آسیب ­دیده اجتماعی در خانواده و جامعه با هدف بازگشت آن‌ها به زندگی مناسب و سالم از طریق اطلاع‌رسانی مناسب و تصویب قوانین موردنیاز(دستگاه‌های ذی‌ربط از قبیل سازمان بهزیستی کشور، سازمان صداوسیما، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان‌های غیردولتی).

د: فرابخشی و ملی و بین‌المللی:

در حوزه فرابخشی ملی و بین‌المللی اقدامات ذیل باید انجام شود:

-هماهنگی بین سازمان‌های مسئول و ذی‌ربط در حوزه آسیب‌های اجتماعی با هدف جلوگیری از انجام کارهای موازی (وزارت کشور (ازطریق شورای اجتماعی کشور).

– تشکیل بانک اطلاعات آمار آسیب‌های اجتماعی کشور به تفکیک کشور، استان، شهرستان، شهر. (وزارت کشور با همکاری سازمان‌های مسئول و ذی‌ربط).

– تشکیل بانک اطلاعات منابع موجود(مقالات، تحقیقات، گزارش‌ها، مراکز ارائه‌کننده خدمات اعم از دولتی و غیردولتی)در زمینه آسیب‌های اجتماعی.(وزارت رفاه و تأمین اجتماعی با همکاری سازمان‌های مسئول و ذی‌ربط).

– گسترش و تقویت همکاری­ های بین‌المللی و منطقه­ای با هدف استفاده از تجارب و اطلاعات مناسب سایر کشورها در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی (وزارت و تأمین اجتماعی).

ه: امور حقوقی و قضایی:

در حوزه امور حقوقی و قضایی ذیل لازم است انجام شود:

– انجام بررسی ­های حقوقی با هدف اصلاح، تغییر و تصویب قوانین مرتبط در زمینه آسیب‌های اجتماعی(وزارت دادگستری با همکاری وزارت رفاه و تأمین اجتماعی- سازمان بهزیستی، وزارت کشور- نیروی انتظامی و سایر دستگاه‌های مسئول و ذی‌ربط و سازمان‌های غیردولتی و همکاری سایر قوا).

– استفاده از مجازات­ های جایگزین زندان برای برخورد با آسیب­دیدگان مشمول مجازات. (وزارت دادگستری). تسریع در رسیدگی به پرونده­ های آسیب ­دیدگان اجتماعی در واحدهای قضایی و انتظامی (وزارت دادگستری با همکاری وزارت کشور- نیروی انتظامی

و: نظارت و ارزشیابی:

به منظور نظارت و ارزشیابی اقدامات انجام‌شده اقدامات ذیل باید انجام شود:

دستگاه‌های مسئول و همکار مرتبط با طرح مؤظف هستند گزارش عملکرد اقدامات انجام‌شده را در هر سه ماه یکبار در کار گروه اجتماعی از کارگروه­ های زیر مجموعه شورای توسعه و برنامه‌ریزی استان ارائه نمایند.

– کار گروه‌های اجتماعی استان‌ها مؤظف هستند گزارش سه ماهه عملکرد دستگاه‌های مسئول و همکار مرتبط با طرح را هر سه ماه یک بار کارگروه پدیده‌ها، آسیب­ ها و ناهنجاری­ های اجتماعی از کار گروه‌های شورای اجتماعی کشور ارائه نمایند.

کارگروه پدیده‌ها، آسیب­ ها و ناهنجاری­ های اجتماعی کشور مؤظف است گزارش عملکرد دستگاه‌ها را هر شش ماه یکبار به شورای اجتماعی کشور ارائه نماید.

ز: سایر موارد:

برخی از فعالیت‌های دیگر در زمینه طرح عبارتند از:

– کلیه سازمان‌های مسئول و همکار مرتبط با طرح می­توانند با توجه به وظایف در راستای اهداف طرح اقدام به انجام پژوهش­ های بنیادی و کاربردی نمایند.

– سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور مؤظف است با ایجاد هماهنگی‌های لازم درون سازمانی و برون سازمانی زمینه لازم را فراهم کند تا اهداف، برنامه‌ها و فعالیت‌های مندرج در طرح در موافقتنامه‌­های دستگاه‌های اجرایی درج گردد.

ح: منابع مالی:

منابع مالی طرح عبارتند از:

– منابع دولتی شامل اعتبارات­ مصوب در بودجه‌های سالانه­ دستگاه‌های اجرایی ذی‌ربط.

– منابع غیردولتی شامل هدایا و کمک­ های مردمی ( اشخاص حقیقی و حقوقی).

– مشارکت سازمان‌های غیردولتی.

– مشارکت گروه‌های هدف( خودیاری).

سیاست‌های اجرایی:

– ایجاد زمینه‌های مساعد برای رشد و تعالی گروه‌های آسیب‌پذیر با تأکید ویژه ‌بر حمایت از بانوان و جوانان.

– احترام به کرامت انسانی، رعایت حقوق گروه‌های هدف و ایجاد تعهد، مسئولیت‌پذیری و صداقت نسبت به مأموریت­های محوله.

– ایجاد نگرش سیستمی، علمی، فراگیر و مثبت مسئولان و متخصصان استان به آسیب‌های اجتماعی

– همسویی و تقـویت فعالیت‌های دستگاه‌های اجرایی جهت ساماندهی و توانمندسازی آسیب دیدگان اجتماعی.

– ایجاد وحدت رویه و همکاری (کمی و کیفی) بین بخش دولتی و مردم‌نهاد در جهت کاهش و کنترل آسیب­ها.

– بهره‌گیری بهینه از منابع موجود در جهت توانمندی سازی افراد در معرض آسیب و آسیب­ دیده.

– ایجاد و تقویت الگوهای مطلوب و متناسب با ساختارهای فرهنگی استان.

– فرهنگ­سازی در زمینه پیشگیری از کلیه آسیب‌های اجتماعی به‌ویژه پیشگیری از مصرف مواد مخدر و تلاش در جهت کاهش تقاضا.

– تأکید بر محوریت مشارکت و همبستگی اجتماعی در تمام فعالیت‌ها.

– سرعت، دقت و کیفیت در ارائه خدمات رفاهی اجتماعی.

– متمرکز نمودن عمده فعالیت‌های مادی و معنوی بر روی گروه‌های در معرض آسیب بالا (جوانان و زنان)

راهبردها:

تقویت برنامه‌های توانمندسازی فردی و اجتماعی افراد:

– تقویت و تحکیم مبانی اعتقادی و ایمانی جامعه با اولویت مهدهای کودک، مدارس و دانشگاه‌های مختلف.

– ایجاد زمینه­ های گرایش به مصادیق دینداری با تأکید بر شناخت مرجعیت و پیروی از آن (مسئله تقلید).

– ارتقاء سطح بهداشت روان افراد جامعه.

– ارتقاء سطح مهارت‌های زندگی مردم و فرهنگ کارآفرینی.

– افزایش و ارتقاء امید به زندگی و رضایت‌مندی مردم.

– ایجاد زمینه فعالیت اقشار آسیب‌پذیر حول محور مسائل اجتماعی و استفاده از توانایی‌های آنان.

ارتقاء کیفی سطح فعالیت نهادها و دستگاه‌های متولی حمایت و ارائه خدمات اجتماعی:

– تقویت و غنی ­سازی دوره‌های آموزشی ضمن خدمت و بازآموزی کارکنان ادارات مرتبط با مسائل اجتماعی.

– تقویت توان و ثبات مدیریتی دستگاه‌های حمایتی دولتی.

– الزام دستگاه‌های مرتبط با مسائل اجتماعی جهت ثبت آمار آسیب‌های اجتماعی و در دسترس بودن آمار برای سازمان‌ها و نهادهای اجتماعی ذی‌ربط.

– تقویت، آموزش و نظارت بر فعالیت سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه آسیب ­ها و مسائل اجتماعی.

– شناساندن و معرفی مراکز متولی حمایت و ارائه خدمات اجتماعی به آحاد جامعه.

– ایجاد فرصت­های شغلی جدید و پایدار جهت افراد در معرض آسیب آسیب ­دیده.

– توجه کافی و مناسب به اوقات فراغت جوانان و توسعه امکانات ورزشی، تفریحی و فرهنگی سالم.

– تقویت نقش وسایل ارتباط جمعی در زمینه پیشگیری از مشکلات، انحرافات و آسیب‌های  روانی- اجتماعی.

– توانمند­سازی و کارآمد نمودن مدیریت فرهنگی استان در راستای آشنایی و پیشگیری از وقوع آسیب‌های اجتماعی.

چالش‌ها و تنگناها

چالش‌ها و تنگناهای اساسی و مهم (موانع پیش رو برای اصلاح موجود و اجرای برنامه‌های کنترل و کاهش در آینده)

چالش در سطح خرد (مشکلات در سطح فردی و خانوادگی)

– نابسامانی ناشی از تغییر برخی از کارکردها و وجود اختلال در ایفای نقش‌های درونی خانواده (کاهش نقش تربیتی والدین).

– درگیربودن بخش قابل توجهی از خانواده‌ها با مشکلات اقتصادی، معیشتی و عدم امکان تخصیص وقت مناسب برای مداخله در تربیت فرزندان.

– افزایش موقعیت‌های استرس‌زای فردی و ضعف مهارت‌های مقابل ه­ای و انطباقی.

– تعدد دستگاه‌های مداخله کننده و ناهماهنگی بین آن‌ها در خصوص برخورد با آسیب‌های اجتماعی.

– فرایندهای کند دیوان سالارانه که مانع از تحقق برنامه‌ها، متناسب با شرایط اجتماعی می­شوند.

– کم استفاده نمودن از نیروی انسانی موجود (سرمایه انسانی) جهت برنامه‌ریزی برای کاهش آسیب‌های اجتماعی.

چالش‌ها در سطح کلان:

(موانع در سطح برنامه‌ریزی‌های کلان سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی)

– فقدان نظام ارزیابی و نظارت بر فعالیت‌های حوزه امور اجتماعی.

– تناسب نداشتن امکانات، توجهات، اعتبارات اختصاص یافته با حجم نیازهای مد اخلاقی مرتبط با آسیب‌های اجتماعی.

اقدامات اولویت‌دار:

اولویت ارتقاء رفاه و پیشگیری از مشکلات اجتماعی:

– تلاش در جهت ساماندهی و رفع نیازهای ضروری زندگی: اشتغال، ازدواج، مسکن و… برنامه ­ریزی جهت استفاده بهینه از اوقات فراغت گروه‌های مختلف جامعه.

– تقویت نقش وسایل ارتباط جمعی در زمینه پیشگیری از مشکلات، انحرافات و آسیب‌های  روانی- اجتماعی.

– تأکید بر مقتدرسازی فردی (روانشناختی)، خانوادگی و سازمانی (سازمان مقتدر و مقتدرکننده) از طریق:

– آموزش و تقویت فرهنگ کارآفرینی متناسب با شرایط فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی استان.

– تقویت توانایی ­ها و مهارت‌های زندگی و شغلی آحاد مردم استان.

– تشویق افراد به اصلاح سبک زندگی به منظور دست­یابی به زندگی سالم.

– آموزش تاب آوری با هدف به سلامت گذشتن از آسیب‌های اجتماعی، ناملایمات و سختی ­های زندگی و رسیدن به رشد مضاعف در این فرایند.

– تقویت مداوم توانایی ­های مدیریتی سازمان‌های (دولتی و غیردولتی) رفاه اجتماعی.

– برقراری و تقویت نظام ارجاع در سازمان‌های رفاه اجتماعی.

 آموزش مهارت‌های زندگی و مهارت‌های مقابله با مشکلات و بحران‌ها، آموزش حقوق شهروندی و قانون مداری به همه اقشار جامعه علی الخصوص افراد در معرض آسیب 

اقدامات اولویت­دار در برنامه‌ها و سیاست‌های اجرایی:

– ارتقاء سطح فعالیت‌های علمی، پژوهشی و تشکیل شبکه­ها یا انجمن­های تخصصی مربوط به مسائل اجتماعی.

– پیشگیری و کنترل آثار سوء تصمیمات و سیاست‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی.

– تقویت روابط متقابل و روحیه تعاون و همکاری بین مردم استان.

– تقویت شبکه‌های حمایتی غیردولتی و اجتماعی از قبیل خانواده‌ها، اجتماعات محلی و گروه‌های همتا.

– تقویت و اصلاح روابط سازمان‌های دولتی و مردم‌نهاد حول محور ارائه خدمات اجتماعی.

– تقویت همه جانبه نهادها و سازمان‌های ارائه دهنده خدمات اجتماعی.

– توصیه بر تعامل قوه قضاییه با سازمان‌های حمایتی و اجرای طرح دادگاه درمان مدار.

– تقویت نظام بیمه­ به خصوص بیمه‌های مربوط به رفاه و تأمین اجتماعی.

اقدامات اولویت­دار در سطح کاهش آسیب‌های اجتماعی (کاهش فشارهای اجتماعی):

– پیشگیری اولیه از بروز آسیب‌های اجتماعی از طریق اصلاح برنامه‌های آموزشی و پرورشی در بین دانش آموزان و دانشجویان متناسب با آسیب‌های شایع موجود در استان.

– تأمین حداقل نیازهای اساسی مردم استان.

– تقویت و گسترش خدمات مشاوره و روانشناختی (از نظر کمی و کیفی).

– تقویت امنیت فردی و اجتماعی در حوزه‌های شغلی و حرف ه­ای، جنسیتی، قومی، سیاسی، سلامت و مسکن و…

– فرهنگ‌سازی برنامه‌های مشارکت طلبانه و مبتنی بر اجتماعات محلی.

– تقویت سازمان‌های مردم‌نهاد فعال در زمینه آسیب­ها و مشکلات اجتماعی به‌ویژه تشکل‌های مردمی (CBO) در سطح محله‌ها، مدارس، دانشگاه‌ها، محیط­های کار و سایر اجتماع­های محلی.

– ترغیب و تقویت بخش خصوصی جهت مشارکت بیشتر این بخش در حوزه‌های امور اجتماعی.

– تقویت گروه‌های اجتماع‌محور با گرایش پیشگیری از اعتیاد و سایر آسیب‌های اجتماعی در محلات، محیط کار، آموزشگاه‌ها و دانشگاه‌های استان.

تأکید بر رویکرد علمی در تدوین برنامه‌ها از طریق:

– تقویت فن­آوری اطلاعات در سازمان‌های مسئول خدمات اجتماعی.

– تشکیل بانک اطلاعات آسیب­ ها و مشکلات اجتماعی.

– توسعه کمی و کیفی پژوهش­ های مرتبط با رفاه اجتماعی و کاربردی نمودن یافته‌های پژوهشی در سیاست‌های اجرائی استان.

– تأسیس و راه‌اندازی رشته‌های مرتبط با آسیب­ ها و مسائل اجتماعی شایع در دانشگاه‌های استان.

– آموزش و بازآموزی نیروی انسانی فعال در عرصه کنترل آسیب‌های اجتماعی (دولتی و مردم‌نهاد).

– شناسایی مشکلات اجتماعی و تعیین اولویت‌های مداخله‌ای در گروه‌های آسیب­ دیده.

– ارتقاء و تقویت نظام آموزشی و پرورشی جهت پیشگیری از مهاجرت نیروی انسانی.

پیشنهادات و راهکارهای کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی:

۱- راهبردهای مؤثر جهت کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی باید در سه سطح خرد (متناسب با ویژگی­های فردی آسیب­دیدگان)، سطح میانی(نهادهای اجتماعی مانند خانواده، مدرسه، دستگاه‌ها و نهادهای مسئول و سازمان‌های غیردولتی) و در سطح کلان (سیاست‌های فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی) باید مورد، توجه واقع شود.

۲- توجه و اهتمام به اهمیت پیشگیری اولیه از آسیب‌های اجتماعی در مدارس، دانشگاه‌ها، رسانه‌های جمعی و دستگاه‌ها و….

۳- توجه جدی به آسیب‌های اجتماعی در قوانین و مصوبات.

۴- تدوین و اجرای برنامه جامع ملی برای کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی (برنامه چهارم توسعه) در استان‌ها.

۵- فعال شدن سازمان‌های غیردولتی در زمینه کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی.

۶- تشکیل و برگزاری شورای اجتماعی استان و شورای برنامه‌ریزی و توسعه و ایجاد کار گروه‌هایی با هدف هماهنگی بین سازمان‌های مسئول در زمینه مسائل و آسیب‌های اجتماعی.

۷- آشنایی سازمان‌ها و ادارات استان با سطوح مختلف پیشگیری آسیب‌های اجتماعی.

۸- وجود نهادها و ساختارهای مناسب برای مداخله در بهبود امور اجتماعی و آسیب‌های اجتماعی.

۹- توجه و اهتمام ویژه مسئولین و مردم نسبت به روند نامناسب آسیب‌های اجتماعی در جامعه.

۱۰- تأکید مدیریت آسیب‌های اجتماعی باید بر نقش حساس و تأثیرگذار نهادهای مردمی و سازمان‌های غیردولتی (NGO) از نظر تعامل و همکاری با دولت و توانمندسازی و تجهیز جامعه و اقشار آسیب­پذیر باشد.

۱۱- تقویت رویکرد استفاده از پژوهش­های کاربردی و راهبردی و استفاده از یافته‌ها و نتایج علمی آن‌ها.

۱۲- فراگیر شدن آموزش مهارت‌های زندگی اجتماعی در همه مقاطع سنی.

۱۳- تغییر نگرش مسئولین قضایی و انتظامی در استفاده از روش‌های صرف انتظامی و قضایی.

۱۴- نهادینه شدن ارزش‌ها و هنجارهای دینی و اجتماعی جامعه.

۱۵- توجه به اشتغال مناسب افراد آسیب­دیده اجتماعی.

۱۶- آموزش مهارت‌های فنی و حرف ه­ای به صورت رایگان به افراد معرض آسیب یا آسیب­دیدگان اجتماعی.

۱۷- گسترش و همکاری نهادهای آموزشی و رسانه‌های جمعی اطلاع‌رسانی به افکار عمومی جامعه در جهت افزایش سطح آگاهی مردم از آسیب‌های اجتماعی.

۱۸- آموزش نیروی انسانی متخصص در زمینه آسیب‌های اجتماعی (پیشگیری، کنترل و کاهش).

۱۹- توجه به موضوع آسیب‌های اجتماعی در قوانین و مصوبات ازجمله؛ سند چشم انداز بیست ساله و قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور برخی و مصوبات منطقه‌ای.

۲۰- ایجاد حساسیت در سازمان‌های دولتی و غیردولتی در خصوص حمایت همه جانبه از افراد آسیب­دیده اجتماعی.

۲۱- آشنایی کلیه دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی یا آسیب‌های شایع در استان و همکاری در جهت کنترل و کاهش آن.

۲۲- برگزاری کنگره‌های علمی- تخصصی در خصوص آسیب‌های اجتماعی.

۲۳- توجه و اهتمام ویژه به رویکردهای علمی، اجتماع‌محور در برنامه‌ریزی‌های دستگاه‌های ذی‌ربط استان.

۲۴- استقبال و همکاری مؤسسات غیردولتی (NGO) استان در جهت متعامل و ارتباط بیشتر یا سازمان بهزیستی در جهت کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی.

۲۵- وجود اراده و نگرش مثبت کلیه ارگان‌ها نسبت به پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی در سطوح مختلف.

۲۶- آشنایی سازمان‌ها و ادارات دولتی و غیردولتی استان با اهداف و رسالت سازمان بهزیستی در خصوص کاهش و کنترل آسیب‌های اجتماعی.

۲۷- افزایش مراکز تخصصی مشاوره، مددکاری، حقوق و….. در زمینه پیشگیری از بروز آسیب‌های اجتماعی.

۲۸- تأمین اعتبار موردنیاز دستگاه‌های ذی‌ربط برای اجرای فعالیت‌ها و برنامه‌های آسیب‌های اجتماعی در جامعه.

۲۹- سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی مناسب دستگاه‌های ذی‌ربط در خصوص کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی مطابق با شرایط بومی، تنوع قومی، فرهنگی، جوان بودن، جمعیت و… استان صورت گیرد.

۳۰- افزایش و رشد واحدهای درسی مرتبط با آسیب‌های اجتماعی در دانشگاه‌ها و نهادهای آموزشی.

۳۱- توجه و اهتمام خانواده‌ها در تربیت فرهنگی و عاطفی کودکان نوجوانان و جوانان.

۳۲- جمع‌آوری و طبقه­بندی آماری دقیق از آسیب دیدگان اجتماعی است.

۳۳- به وجود آمدن تشکیل دادگاه‌های تخصصی و ویژه مربوط به اطفال و نوجوانان آسیب­دیده در استان.

۳۴- تدوین بانک اطلاعات جامع در زمینه آسیب­ ها و آسیب­­دیدگان اجتماعی در کشور و استدلال.

۳۵- گسترش امکانات تفریحی و ورزشی و گذراندن اوقات فراغت نوجوانان و جوانان بالخص در مناطق محروم و آسیب‌زای استان.

۳۶- ارائه خدمات اورژانس اجتماعی در سراسر استان.

۳۷- یکپارچگی و هماهنگی در سیاست‌ها و خط­ مش‌های کل دستگاه‌های فرهنگی برای شناسایی و پیشگیری آسیب‌های اجتماعی بخصوص در خانواده.

۳۸- شناسایی مشکلات و نیازهای خانواده در بخش‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، آموزشی و بهداشتی و یکپارچگی بودن همه دستگاه‌ها بخصوص فرهنگی در کاهش نابرابری‌های جنسیتی و فراهم کردن زمینه برای مشارکت همه جانبه با خانواده در همه عرصه‌ها.

۳۹- تدوین و تهیه شناسنامه آسیب‌های اجتماعی.

۴۰- افزایش حساسیت و مشارکت مردم برای با مقابله با آسیب‌های اجتماعی.

۴۱- فرهنگ‌سازی و اطلاع‌رسانی درخصوص مشارکت‌های مردمی در زمینه‌های مختلف آسیب‌های اجتماعی.

۴۲- تقویت و توسعه ارتباطات اجتماعی سازمان بهزیستی با بخش‌های غیردولتی و خیریه و جلب مشارکت‌های آژانس‌های بین‌المللی و خیرین داخل و خارج از کشور.

۴۳- تدوین استراتژی و راهبردهای بلند، مدت و کوتاه و میان مدت در خصوص پیشگیری، کنترل و کاهش آسیب‌های اجتماعی در استان

۴۴- گسترش خدمات بهزیستی در روستا‌های استان.