دکتر حمید رضا صرامی مدرس دانشگاه و پژوهشگر اعتیاد در دومین نشست هم اندیشی آسیب های اجتماعی ناشی از اعتیاد به میزبانی بنیاد پیشگیری از آسیب های اجتماعی در دانشگاه علوم پزشکی تهران عنوان نمودند:
به شخصه از مدیریت بنیاد پیشگیری از آسیب های اجتماعی تشکر میکنم. ایشان افزود؛ در آستانه هزاره سوم با چهار شاخص بی ثباتی ناشی از آهنگ سریع تحولات و تغییرات شتابان و گام نهادن به قرن دگرگونی های فزاینده، غیر قطعی بودن، پیچیدگی و مبهم بودن مواجه هستیم که این موارد از یک سو سبب شکل گیری ترافیک فزاینده و رنگین کمانی از خرده فرهنگ ها و طیف وسیعی از شوک های اجتماعی و فرهنگی و رفتارهای پر خطر و در نتیجه بزرگ شدن اندازه، دائره و ریشه دار شدن عمیق مسائل اجتماعی شده و از سوی دیگر آحاد جوامع بدون هرگونه قطب نما وارد آینده نامعلوم می شوند. نتیجه این روند، بروز گسست و شکاف نسلی، تغییر سبک زندگی، شکل گیری بحران هویت ، بروز اختلالات و تنوع مشکلات روانی، بی حسی اجتماعی، تضعیف ریشه های سنت نظیر نهاد خانواده و ناپایداری در روابط انسانها، شکل گیری فریب های فرهنگی و آسیب پذیری میکرو سیستم اجتماعی یعنی خانواده، مزو سیستم اجتماعی یعنی مدارس و دانشگاهها و محیط های کاری و ماکرو سیستم اجتماعی یعنی اجتماعات محلی اعم از شهری و روستایی شده است. به عبارتی نوجوانان و جوانان عموم جوامع با انواع مواد مخدر و روان گردان، مشروبات الکلی، روابط سوء اخلاقی، اعتیاد به شبکه های سایبری، افکار خودکشی، ضعف معنویت، بروز مشکلات روانی و اختلالات خُلقی نظیر افسردگی-اضطراب-پرخاشگری-ضعف اعتماد به نفس-ناامیدی- روان پریشی و نارضایتی از ارتباط با اعضاء خانواده روبرو شده اند. بدیهی است برای مدیریت این حجم از آسیبها و مسائل اجتماعی، نیازمند اجتناب از هرگونه رویکرد انکار و سکوت و غلو و اغراق بوده و می بایست با تفکر ، اندیشه های نوآورانه، تسلط و تمرکز بر شواهد علمی قابل اطمینان و ارائه راهکارهای علمی و کاربردی برای اجرای برنامه ها با خستگی ناپذیری و جدیت گام های اساسی و پایدار برداریم.
ایشان افزود: بحث امروز در خصوص مواد مخدر به عنوان یک تهدید استراتژیک، چند وجهی، چند سببی، سیستماتیک و جرم سازمان یافته بوده لذا می بایست با بازبینی تلاش ها و نقشه برداری از راه های رفته به عنوان برنامه ریزی علم محور، شناسایی راه های نرفته و واکاوی برنامه ها، نقد صادقانه و عالمانه، پایش و ارزشیابی اقدامات، آینده شناسی و آینده نگری و تهیه برنامه اقدام برای پیشگیری از مصرف مواد در کانون های هدف خانواده، مدارس، دانشگاهها، محیط های کاری اداری- کارگری- نظامی و اجتماعات محلی شهری و روستایی اقدام نماییم.
این مدرس دانشگاه عنوان نمود: عمر برنامه های پیشگیری از مصرف مواد در جهان بیش از نیم قرن بوده و در کشور ما به صورت برنامه ای حدود ربع قرن سابقه دارد. البته برای هرگونه اجرای برنامه های پیشگیری در کانون های هدف نیازمند شناخت عمیق از سیستم اعتیاد به عنوان سیستمی پویا، فعال، خلاق، داینامیک، پیشرونده، به دور از قواعد بوروکراسی، دارای توان انطباق با عصر فرامدرنیته و بهره گیری از تکنولوژی روز، بدون احساس خستگی و شکست با تلاش شبانه روزی و با تعامل همه سطوح و توان کافی برای خلق سلول جدید به منظور بقاء ، داشتن مانیفست برای تمامی طبقات اجتماعی، تنوع سناریوهای مصرف و ترویج رویکرد ضابطه مند نمودن و مدارا و توسعه سیاست های تفریحی در مصرف برخی از مواد برای جذب مشتریان جدید از طریق ترویج باورهای غلط هستیم. هم زمان نیز این سیستم با افزایش دسترسی به طیف گسترده مواد متنوع، نسبت به ارزیابی مستمر از فرآیند تاکتیک و تکنیک مبادرت نموده تا بتواند ضمن بهره گیری از اقتصاد حرام مواد مخدر برای نابودی نسل ها مبادرت نماید.علاوه بر این تاثیر مولفه های فرا سیستمی بر روند اختلال مصرف در ابعاد اجتماعی، جمعیت شناختی، تغییر در سبک زندگی و ارزش های اجتماعی، بی ثبات کننده اقتصادی، سرعت تحولات و رشد فناورهای پیشرفته در تولید از جمله عوامل موثر در گسترش بروز و شیوع مصرف مواد و تغییر الگوی مصرف مواد به شمار رفته که از چالش های اساسی عرصه پیشگیری از مصرف مواد به شمار می روند.
ایشان افزود: شعار سیستم اعتیاد تحویل سریع مواد در هر جا و هر زمان بوده که این مولفه نیز به عنوان یک عامل خطر در زمینه ایجاد اختلال در برنامه های پیشگیری است.
دکتر صرامی گفت: نیم نگاهی به سیر تطور و روند تکامل استراتژی ها و راهبردهای پیشگیری از مصرف مواد در نیم قرن اخیر در جامعه جهانی حکایت از تهیه پروتکل ها و شیوه نامه ها برای پیشگیری از مصرف مواد، توجه به اصول شانزده گانه پیشگیری، شکل گیری طبقه بندی های پیشگیری در عرصه های همگانی، انتخابی و موردی، گسترش مجموعه برنامه های مهارتی برای نوجوانان و جوانان و خانواده ها و از همه مهم تر استانداردهای بین المللی پیشگیری از مصرف مواد در کانون های هدف بوده که بنده نیز به نمایندگی از کشورمان در نشست تخصصی وین اتریش در این عرصه حضور داشتم و کشورهای جهان با مرور برنامه ها و به اشتراک گذاشتن تجارب موفق توانستند به تجارب قابل توجه حدفاصل 2013 تا 2018 میلادی در عرصه پیشگیری دست یابند.
این پژوهشگر اعتیاد تاکید کرد: نقش مدارس با بیش از 16 میلیون نفر دانش آموز جایگاه استثنایی بوده ولی در دو دهه اخیر با ناپایداری در اجرایی نمودن برنامه ها در مدارس اعم از برنامه مروج سلامت، برنامه مدرسه محور، برنامه مهارتهای زندگی، برنامه مشارکت اجتماعی دانش آموزان، برنامه توانمند سازی، برنامه خانواده و مدرسه،برنامه نظام مراقبت اجتماعی دانش آموزان و برنامه یاریگران زندگی مواجه بوده ایم که این روند قابل تامل است.
صرامی غفلت از برنامه های پیشگیری در دهه های اول و دوم و تا نیمه دهه سوم در کشور را موجب روند شیوع مصرف مواد تلقی نمود و گفت: ضعف برنامه اقدام و عدم قرار گرفتن مردم و سمن ها در مرکز سیاست های پیشگیری از اعتیاد سبب شده در ادوار گذشته رویکرد دولت محوری بر مردم محوری در برنامه ها رجحان یابد. ضمن آنکه ضعف دانش تخصصی و روزآمد حدود 900 سازمان مردم نهاد در کشور در عرصه پیشگیری برای مداخله موثر در کانون های هدف ،ضعف و فقدان مدل مشارکت آحاد جامعه در عرصه پیشگیری در استانها،فقدان نقشه راه بومی،پوشش ضعیف برنامه های پیشگیری در کانون های هدف و عدم تناسب اقدامات با حجم تهدید مواد مخدر ، ضعف توجه به نقش عوامل کلان اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی در عرصه پیشگیری، ضعف مداخله موثر مراکز علمی و دانشگاهها در برنامه ریزی پیشگیری در استانها، ضعف توجه به گلوگاه ها و افراد در معرض خطر نظیر افراد حاشیه نشین، فرزندان طلاق، دانش آموزان دارای والد معتاد، خانواده زندانیان، فرزندان دارای اختلال سلوک و نظایر آن، ضعف بهره گیری از شیوه های نوین و تکنولوژی روز در برنامه ها، ضعف در نظارت بر روند برنامه ها، ضعف جدی نظام ارزیابی در برنامه ها، ضعف نیاز سنجی و بازار یابی اجتماعی، غفلت از به روز رسانی دانش تخصصی کارشناسان پیشگیری ، سبب شده میزان آسیب پذیری برخی از طبقات اجتماعی دغدغه آفرین شود.
صرامی تاکید کرد توجه به دو مولفه تحقیقات همه گیر شناسی و تحقیقات سبب شناسی اختلال مصرف مواد از جمله اصول مهم و پایه های نظری مبتنی بر شواهد در مداخلات پیشگیری از اعتیاد تلقی شده و ضرورت دارد با عمیق نگری، دقیق نگری، رویکرد سیستماتیک ، تدابیر کُنشی ، داشتن برنامه اقدام بومی و باور جدی برای بهره گیری از ظرفیت ها و فرصت ها با بینش هدفمند گام های اساسی را برای ایمن سازی و توانمند سازی نوجوانان و جوانان در برابر مواد مخدر و روان گردانها برداریم و ضمن اولویت دادن و سرمایه گذاری در عرصه پیشگیری نسبت به ضربه اساسی به سیستم هوشمند مواد مخدر و روان گردانها و روان پویاهای جدید مبادرت نماییم.