محرمانه. تمام فرم‌ها خالی می‌ماند. گزارش‌ها عددی را نشان نمی‌دهند. پزشکان طفره می‌روند و وزارت بهداشت تاکید می‌کند که آماری ندارد؛ آمار ابتلا به اچپیوی. از آن طرف اما داروخانه‌ها هرروز با متقاضیان واکسن مواجه‌اند. هر داروخانه، تنها چند عدد سهم دارد و همان‌ها هم با دو مراجعه و خرید سه‌دوز تمام می‌شود.
به گزارش روابط عمومی بنیاد به نقل از هم میهن، داروخانه‌داران از کمبود واکسن گارداسیل خبر می‌دهند، درحالی‌که این واکسن‌ها به وفور در مطب‌های خصوصی و بازار آزاد پیدا می‌شود؛ از 6 تا 16 میلیون تومان. در برخی مراکز رسمی هم واکسن گارداسیل 4 ظرفیتی را با نرخ 4 میلیون و 750 هزار تومان و 9 ظرفیتی را 9 میلیون و 500 تا 18 میلیون تومان خریدوفروش می‌کنند.
تعرفه مصوبش چقدر است؟ یک تا 6 میلیون و 500 هزار تومان. اما واکسنی پیدا نمی‌شود، تا جایی که کانال‌ها و صفحه‌هایی در شبکه‌های اجتماعی راه افتاده که آدرس و نام داروخانه‌های دارای واکسن را اعلام می‌کنند. حتی ساعت را هم اعلام می‌کنند تا متقاضیان بدانند موجودی مربوط به چه زمانی است.
پیش از این معاون بهداشت وزارت بهداشت گفته بود که تبلیغات واکسن اچپیوی در فضای مجازی کلاهبرداری است و این وزارتخانه آن را تایید نمی‌کند. او این را هم گفته بود که درحال‌حاضر تزریق عمومی این واکسن در دستور کار وزارت بهداشت قرار ندارد و این واکسن تنها برای پیشگیری از سرطان دهانه رحم موثر است. همین مسئول اما در شانزدهم آذرماه امسال، در یک نشست خبری شرکت کرد و گفت که وزارت بهداشت در حال جمع‌آوری داده‌ها برای تصمیم‌گیری درباره گنجاندن واکسن اچپیوی در برنامه ملی واکسیناسیون است.
این بار اولی بود که وزارت بهداشت ماجرای شیوع اچپیوی و ضرورت تزریق واکسن را تایید می‌کرد. همین مسئول اعلام کرد که در صورت تأیید مصوبات کمیته توسط وزیر بهداشت، اقدامات بعدی جهت ورود واکسن به برنامه کشوری آغاز می‌شود. به گفته او، واکسن دوظرفیتی HPV در داخل کشور تولید شده که حاوی زیرگونه‌های 16 و 18 بیماری است که عامل بسیاری از سرطان‌های وابسته به این ویروس هستند و این واکسن می‌تواند فرد را در مقابل سرطان‌های وابسته به این ویروس ایمن کند، اما این واکسن فاقد اثربخشی لازم علیه ژنوتیپ‌های 6 و 11 است که بیشترین علت بروز زگیل‌های تناسلی هستند.
شیوع بالا و انکار وزارت بهداشت
با اینکه وزارت بهداشت هیچ‌وقت آمار دقیقی از میزان شیوع اچپیوی اعلام نکرده اما آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که حدود 7 تا 9 درصد از جمعیت عمومی و بالغ کشور، به یکی از انواع پرخطر ویروس اچپیوی آلوده هستند. بیشترین نوع شایع ویروس شامل همان نوع 16 و 18 است که ارتباط مستقیمی با سرطان دهانه رحم دارند. اعلام می‌شود که حدود 60 تا 90 درصد افراد به یکی از انواع پرخطر اچپیوی مبتلا هستند.
داروخانه‌داران و کسانی که در حوزه دارو فعالیت می‌کنند، معتقدند که باتوجه به قیمت این واکسن، ایران نمی‌تواند آن را وارد واکسیناسیون سراسری کند، مگر اینکه بخواهد از نوع ایرانی آن استفاده کند. سعید بوربور که کارشناس دارویی است و خودش هم داروخانه‌دار است، می‌گوید که در حال حاضر نوع آمریکایی این واکسن با بیشترین استقبال مواجه است.
واکسن دوگانه ایرانی این ویروس که در بازار وجود دارد، کمتر مورد تقاضاست و مراجعه‌کنندگان اعتماد زیادی به آن ندارند؛ مگر اینکه خود وزارت بهداشت بخواهد این واکسن را در شبکه بهداشت به‌صورت رایگان تزریق کند. بیشتر افراد به‌دنبال نوع آمریکایی این واکسن هستند. واکسن آمریکایی 9 گانه، برای افرادی که مبتلا به این ویروس شده‌اند هم کارایی دارد و تا 15 درصد تاثیر دارد. برای افراد مبتلا، واکسن‌های دوظرفیتی فایده چندانی ندارد، آنها برای پیشگیری مفید هستند.
به گفته بوربور، از زمانی‌که این بیماری در کشور شایع‌تر شد و از آن طرف هم مشکلات ارز وجود دارد، به‌دلیل تقاضای بالا، این واکسن با کمبود مواجه شده است: «به‌جرأت می‌توانم بگویم که طی دو، سه سال اخیر، میزان تقاضا برای خرید این واکسن 40 تا 50 درصد بیشتر شده است، خیلی‌ها به دنبال این واکسن هستند.» او ادامه می‌دهد: «در ابتدا سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده بود که این واکسن برای افراد 10-9 سال تا 26-25سال کارایی دارد، اما بعداً بررسی‌ها نشان داد که افراد 45-40 سال هم می‌توانند آن را تزریق کنند. به همین دلیل هم تقاضا برای مصرف آن بیشتر شد.
نمی‌توان گفت که چند درصد مبتلا به این ویروس هستند، اما آنطور که مشاهده می‌شود در افراد جوان، 28-27 ساله شیوع بالایی دارد.» به گفته بوربور، در زمینه تزریق این واکسن‌ها اطلاع‌رسانی درستی نمی‌شود. برخی افراد مراجعه می‌کنند و با وجود سن بالا و فعالیت جنسی محدود تقاضای واکسن می‌کنند، با این توضیح که برای ایمنی بدن خوب است. درحالی‌که شاید اصلاً نیازی نداشته باشند: «توزیع این واکسن در داروخانه‌ها محدود است. تعدادی از داروخانه‌ها با روابطی که دارند، سهمیه بیشتری میگیرند، هرچند خیلی از آنها به دست مصرف‌کننده نمی‌رسد و سر از بازار آزاد در می‌آورد.»
نکته مورد توجه این کارشناس دارو، پنهان‌کاری است؛ هم از سوی مسئولان هم از سوی افراد به یکدیگر: «همین پنهانکاریها منجر به انفجار این ویروس در جامعه شد. این مسئله بیشتر از همه به زنان آسیب می‌زند. چراکه آنها در معرض ابتلا به سرطان دهانه رحم هستند و اگر جلویش را نگیرند، در آینده باید هزینه‌های خیلی بیشتری کنند.» او می‌گوید افرادی که مبتلا به این ویروس هستند، مکمل‌ها و پمادهایی هم برایشان تجویز می‌شود؛ پمادهای موضعی که برای زگیل تناسلی موثر است و اغلب برای مردان استفاده می‌شود.
7 نفر از 10 نفر، اچپیوی مثبت دارند
زهرا مرزبان‌راد، جراح و متخصص زنان، دارای فلوشیپ انکولوژی و عضو انجمن پاپیلومای ایران ـ HPV ـ است و وضعیت شیوع اچپیوی در کشور را نگران‌کننده می‌داند: «تقریباً می‌توان گفت که از هر 10 مراجعه‌کننده، اچپیوی هفت نفر مثبت است. باید به همه بگویند که این واکسن را تزریق کنند. در وضعیت مناسبی به‌سر نمی‌بریم، روابط متعدد شده، شرکای جنسی به هم تعهد ندارند و همین مسئله شیوع را بیشتر می‌کند. باید به کودکان و نوجوانان آموزش داده شود که رفتارهای جنسی با چه بیماری‌هایی ممکن است همراه باشد. اما متاسفانه این اتفاق نمی‌افتد.»
آنطور که متخصصان بیماری‌های زنان می‌گویند، اچپیوی جزو فهرست غربالگری‌های دنیا به حساب نمی‌آید، چراکه وقتی درباره یک غربالگری صحبت می‌شود، باید ارزان، آسان و در دسترس باشد. در ایران انجام تست اچپیوی، دو میلیون و 400 هزار تومان است و مراجعه‌کننده وقتی متوجه قیمت می‌شود، می‌گوید گران است و نمی‌خواهد. برخی از بیمه‌های تکمیلی این آزمایش را پوشش می‌دهند اما بیمه‌های عمومی، خیر. واکسن اچپیوی ارزان نیست اما مرزبان‌راد می‌گوید که نوع ایرانی آن، یک میلیون و 500 هزار تومان است و می‌تواند در سبد دارویی افراد قرار بگیرد.
به گفته این متخصص، مبتلایان از نوجوان تا سن‌های بالا هستند، آنها معمولاً از نظر جنسی فعال‌اند یا شرکای جنسی‌ای دارند که فعالیت زیادی در این زمینه دارند: «این ویروس در میان افراد متاهل هم زیاد است. در این زمینه تنها ازدواج کردن مهم نیست، تعهد به ازدواج اهمیت دارد.»
سرطان‌های مقعد، آلت‌تناسلی و حنجره
مرزبان‌راد، آنکولوژیست است و می‌گوید که میزان مراجعه زنان با علائم پیش‌سرطان یا سرطان به آنها بالاست؛ اغلب کسانی هستند که به پزشکان غیرمتخصص مراجعه کرده‌اند، پول‌های زیادی خرج کرده‌اند و به نتیجه‌ای نرسیده‌‌اند. درحالی‌که با واکسیناسیون می‌توانستند از پیشرفت آن جلوگیری کنند: «بیمارانی که به ما مراجعه می‌کنند اغلب در شرایط اضطراری‌اند و کمتر برای معاینه‌های دوره‌ای مراجعه می‌کنند. بیشترشان اچپیوی مثبت دارند و با ضایعات پیش‌سرطانی میآیند. این افراد الزاماً مبتلا به سرطان دهانه رحم نیستند، اما برخی از جوانان میآیند که مبتلا به سرطان دهانه رحم‌اند که بسیار غم‌انگیز است.»
براساس اعلام مرزبان‌راد، تنها زنان نیستند که درگیر سرطان می‌شوند، سرطان‌های آلت تناسلی، مقعد و حنجره هم جزو سرطان‌های مرتبط با ویروس اچپیوی است. به گفته او، برای کنترل شیوع این ویروس، واکسیناسیون بسیار مهم است. برخی کشورها مثل استرالیا، فنلاند، سوئیس، بلژیک، کانادا و انگلستان، واکسیناسیون را از سن 12 سال شروع کرده‌اند که این اقدام ریسک ابتلا به سرطان دهانه رحم یا سرطان‌های وابسته به اچپیوی را کاهش می‌دهد.
درحال‌حاضر در انگلستان، این واکسن را به‌صورت تک‌دوز در میان نوجوان‌هایی که رابطه جنسی ندارند، تزریق می‌کنند و تاثیر هم دارد، اما در ایران به‌دلیل پنهانکاریها، متوجه نمی‌شوند که فرد رابطه جنسی دارد یا خیر. به همین دلیل تاکید بر تزریق دو دوز آن در کشور است.
او امیدوار است که واکسیناسیون علیه این ویروس، در ایران هم شروع شود: «درحال‌حاضر یک شرکت ایرانی، تولید واکسن چهارظرفیتی اچپیوی را شروع کرده و قرار است از اول دی‌ماه وارد بازار شود. با این واکسن، می‌توانند واکسیناسیون را برای افراد از 14 سال به بالا شروع کنند: «هنوز درباره واکسیناسیون ملی در ایران خبری نیست، مسئولان می‌گویند که همه‌چیز عالی و خوب است، مشکلی وجود ندارد، هیج‌کس اچپیوی ندارد.
درحالی‌که ما بارها به آنها گفته‌ایم که این وضعیت در آینده وخیم می‌شود، به هر حال ازدواج کم شده، سن جمعیت بالا رفته، روابط سکشوال بین زنان و مردان و هم‌جنس‌گرایی افزایش یافته، خیلی‌ها ممکن است در آینده به سرطان‌های حنجره، مقعد، دهانه رحم و… مبتلا شوند.» براساس اعلام این متخصص و آمارهای جهانی، 90 درصد سرطان‌های دهانه رحم به‌دلیل ابتلا به اچپیوی رخ می‌دهد: «در ایران آماری نداریم، هیچ آماری در دسترس نیست. تا زمانی که آماری نباشد، نمی‌توان اظهارنظر تخصصی کرد و اساساً هم دوست ندارند صدای ما شنیده شود.»
فقط با نسخه پزشک متخصص
درحال‌حاضر سه نوع واکسن اچپیوی در ایران وجود دارد؛ یکی واکسن دوگانه است، یکی چهار گانه و دیگری 9 گانه. واکسن دوگانه، ایرانی است که یک میلیون و 50 هزار تومان فروخته می‌شود. واکسن 4 گانه ام‌اس‌دی آمریکا که دو میلیون و250 هزار تومان قیمت دارد و دیگری هم 9 گانه آمریکایی است که 6 میلیون و 839 هزار و 400 تومان است.
تزریق سه دوز از این واکسن، برای نوع آمریکایی بالای 18 میلیون تومان هزینه دارد. خرید این واکسن با وجود آزاد بودن، نیاز به نسخه پزشک دارد، باید شماره کارت ملی وجود داشته باشد و براساس آن دارو فروخته شود. این در حالی است که پزشکانی که در حوزه پیشگیری از بیماری‌های آمیزشی فعالیت می‌کنند، می‌گویند که در برخی از شهرها، این نسخه را یک متخصص عفونی، زنان یا پوست باید تجویز کند، یعنی یک پزشک عمومی نمی‌تواند نسخه بنویسد و این مسئله برای افراد محدودیت ایجاد کرده است.
واکسن گارداسیل از طریق ایجاد ایمنی در برابر چهار نوع ژن HPV که به‌عنوان 6 ، 11، 16 و 18 شناخته می‌شوند، عمل می‌کند. واکسن گارداسیل چهار ظرفیتی در برابر چهار نوع ژن HPV که به‌عنوان 6، 11، 16 و 18 شناخته می‌شوند، عملکرد پیشگیری دارد. واکسن گارداسیل 9 ظرفیتی در برابر 9 نوع ژن HPV که ژن‌های 6، 11، 16، 18، 31، 33، 45، 52 و 58 را هدف قرار می‌دهد و باعث پیشگیری از ابتلا به این نوع ژن‌های خطرناک HPV می‌شود. واکسن گارداسیل 9 ظرفیتی بیشترین پوشش ژنی را دارد و نسبت به گارداسیل چهار ظرفیتی، قوی‌تر است. سویه 6 و 11، دلیل 70 تا 80 درصد زگیل‌های تناسلی است.
واکسن‌های اچپیوی توسط شرکت بهستان دارو وارد و در داروخانه‌ها توزیع می‌شود. تمام واکسن‌ها برچسب سازمان غذا و دارو دارند که از طریق سامانه تی‌تک می‌توان از اصالت آن مطمئن شد. بر تزریق سه دوز این دارو تاکید می‌شود با این حال باتوجه به شرایط مالی افراد، دو دوز هم می‌تواند برایشان کارایی داشته باشد. داروخانه‌داران می‌گویند که برخی از این واکسن‌ها از ترکیه وارد می‌شوند و قیمت بالاتری دارند. یعنی گران فروخته می‌شوند. به‌دلیل تقاضای بالا، بازار آن داغ شده است. نکته اما اینجاست که این واکسن به‌شدت کم است و به‌صورت محدود توزیع می‌شود. مثلاً سهمیه یک داروخانه، تنها 6 عدد است، یک نفر که بخواهد سه دوز بخرد، نیمی از موجودی را تمام می‌کند. سامانه 190 در ارتباط با موجودی این واکسن اطلاع می‌دهد.
وحید جهانمیرینژاد، پزشک است و سال‌ها در زمینه پیشگیری از ابتلا به اچ‌آی‌وی فعالیت کرده و در زمینه عفونت‌های آمیزشی مشاوره می‌دهد. او جزو فعالان در حوزه اچپیوی هم هست و گفته سایر همکارانش در زمینه نبود آمار ابتلا به این عفونت‌ها را تکرار می‌کند: «ممکن است هر کسی به هر روشی خودش را درمان کند و لزوماً هم ابتلایش در یک سیستم مشخصی ثبت نشود.»
براساس آنچه این پزشک عنوان می‌کند، از هر متخصصی در زمینه زنان، بیماری‌های عفونی، یا متخصصان گوش و حلق و بینی که سال‌ها در این حوزه فعالیت می‌کنند اگر پرسیده شود، قطعاً آمارهای باارزشی دارند. حتی پزشکان عمومی هم هر روز با موارد زیادی از مراجعه درباره ابتلا به این بیماری مواجه‌اند. مشاهدات عینی نشان می‌دهد که آمار ابتلا به این عفونت‌ها چندده برابر شده است.
آنطور که گفته می‌شود بخش بیماری‌های واگیر تمام دانشگاه‌های علوم پزشکی، باید این آمارها را ثبت و تجمیع کنند. اداره کنترل ایدز و بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت که زیر نظر معاونت بهداشتی فعالیت می‌کند، باید به این موضوع رسیدگی کند. اما آمارهایشان از همان سطوح پایین ضعیف است و کادر درمان را موظف به گزارش‌دهی نمی‌کنند. گروهی از افراد هم به بخش خصوصی مراجعه می‌کنند که آنها هم موظف به این‌کار نیستند. جهانمیرینژاد می‌گوید که بدون شک، آماری که وجود دارد یا اعلام می‌شود، بسیار پایین‌تر از آمارهای واقعی است.
براساس دستورالعمل‌های وزارت بهداشت، گزارش برخی از بیماری‌ها فوری است مثلاً هاری، بیماری‌ای است که خیلی فوری باید به‌صورت تلفنی و در لحظه، از سوی پزشک گزارش شود. گروهی از بیماری‌ها به‌صورت کتبی و اورژانسی گزارش می‌شوند، تعدادی هم کتبی و ماهانه. اچپیوی در هیچ‌کدام از این گروه‌ها قرار گرفته است. به‌گفته جهانمیرینژاد، حتی برای بیماری‌هایی که خط قرمزی هم ندارند، آمار دقیقی اعلام نمی‌شود. اداره کنترل ایدز و بیماری‌های آمیزشی وزارت بهداشت عملکرد بسیار ضعیفی دارد.
همه اینها در شرایطی است که به گفته این پزشک فعال در زمینه عفونت‌های آمیزشی، شیوع اچپیوی بسیار بالا رفته، برای پیشگیری هم واکسیناسیون انجام نمی‌شود، گروه‌های مخالف واکسیناسیون، جنجال می‌کنند و نمی‌گذارند این اتفاق بیفتد. درحالی‌که این ویروس تنها پیامد جسمی ندارد؛ پیامدهای اجتماعی هم دارد و آمار طلاق را بالا می‌برد: «در ایران در حوزه غربالگری پاپ‌اسمیر برای تشخیص سرطان دهانه رحم، اقدامات خوبی صورت می‌گیرد و حتی برای جمعیت روستایی هم از طریق ماماهایی که در طرح پزشک خانواده فعالیت می‌کنند و به دورترین روستاها می‌روند، انجام می‌شود. اما در ارتباط با اچپیوی، سیستم ضعیف‌تر است. در شهرهای بزرگ به‌دلیل اطلاع‌رسانی بین خود افراد، میل به انجام واکسیناسیون در میان جوانان به‌ویژه زنان جوان بسیار زیاد شده است، حتی والدین هم در حال حاضر نسبت به این موضوع حساس شده‌اند.»
او می‌گوید، تاکید سازمان جهانی بهداشت این است که کشورهایی با درآمد کم، آمار ابتلا به سرطان دهانه رحم‌شان خیلی بالاست. در کشورهای پیشرفته، روی ارکان مختلف پیشگیری توجه کرده‌اند که یکی از آنها واکسیناسیون است، رکن بعدی استفاده از لوازم پیشگیری مانند کاندوم است، ترک سیگار هم جزو ارکان دیگر است. غربالگری هم تاثیر زیادی در پیشگیری دارد.
این پزشک در ادامه بر استفاده از عفونت به‌جای بیماری تاکید می‌کند با این توضیح که عفونت ممکن است بی‌علامت باشد: «در برخی شهرها با جمعیت بسیار بالا گفته می‌شود که میزان ابتلا به این عفونت، صفر است، درحالی‌که اینطور نیست، در ارتباط با عفونت‌های آمیزشی، اطلاعات دقیق از میزان ابتلا وجود ندارد و جایی هم ثبت نمی‌شود. همه اینها در شرایطی است که در مشاوره‌های آنلاین همواره با ابتلای افراد به این عفونت‌ها مواجه می‌شویم؛ چه زگیل‌های تناسلی چه کلامیدیا یا تب‌خال‌ها و… هر روز نزدیک به 10 نفر از من درباره این بیماری‌ها سوال می‌کنند.
همین حالا از پزشکان مرتبط هم بپرسید، کسی نمی‌گوید که مواردی نداشته اما جایی ثبت نمی‌شود. در سیستم پزشک خانواده، فرم ابتلا به این عفونت‌ها وجود دارد، اما کسی به آن توجه نمی‌کند. حتی خود پزشکان آماری نمی‌دهند و این بیماری‌ها را ثبت نمی‌کنند.» به گفته او، ابتلا به ویروس اچپیوی در بسیاری از موارد بی‌علامت است و ممکن است تنها خارش خفیفی داشته باشد، یعنی مانند تبخال تناسلی نیست که همراه با درد باشد، به همین دلیل درصدی از مبتلایان مراجعه‌ای به هیچ کجا ندارند، برخی به داروخانه‌ها مراجعه می‌کنند و پماد میگیرند، گروهی سراغ عطاری‌ها می‌روند و گاهی از طریق اینستاگرام از افراد سودجو مشاوره میگیرند که آنها هم برایشان پک‌های معجزه‌‌‌آسای خودشان را به قیمت‌های بالا و تا 15 میلیون تومان می‌فرستند.
همین مسئله باعث می‌شود تا بخش زیادی از آمارها از دست برود. از سوی دیگر درمان این ویروس قطعی نیست و با افزایش سیستم ایمنی بدن دفع می‌شود. به همین دلیل است که مصرف‌کننده‌های سیگار و الکل، بیشتر در معرض ابتلا قرار دارند. براساس اعلام این پزشک، بررسی‌های جهانی تاکید می‌کنند که 70درصد افراد در طول زندگی خود به یکی از گونه‌های اچپیوی مبتلا می‌شوند که در اغلب موارد بی‌علامت هستند. درحال‌حاضر اما گفته می‌شود که همه افراد در معرض ابتلا قرار دارند.
جهانمیرینژاد از ارتباط این ویروس با سرطان‌ها می‌گوید. آمارهای جهانی بر ابتلای سالانه بالای 600 هزار زن به سرطان دهانه رحم، تاکید می‌کنند؛ نیمی از این افراد به‌دلیل بیماری، جانشان را از دست می‌دهند. ده‌ها میلیون نفر هم با ضایعات پیش‌سرطانی به پزشک مراجعه می‌کنند و سالانه 800 میلیون نفر به ویروس اچپیوی مبتلا می‌شوند. براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، سالانه حدود 400 میلیون نفر در جهان به تبخال تناسلی و سوزاک مبتلا می‌شوند، درحالی‌که ابتلا به اچپیوی از همه اینها بیشتر است.
درصدی هم که شامل چندین میلیون نفر هستند، به نوع پرخطر آن مبتلا می‌شوند و به سمت ضایعات پیش‌سرطانی می‌روند. البته بررسی‌ها نشان می‌دهد که بالای 90 درصد بهبود پیدا می‌کنند. به گفته این پزشک، اچپیوی می‌تواند منجر به ابتلا به شش سرطان شود؛ سرطان دهانه رحم، سرطان دهان و حلق، مقعد، واژن، سرطان آلت تناسلی مرد و زن.
او هم تاکید می‌کند که با وجود تقاضا، واکسن گارداسیل با کمبود زیادی مواجه است: «در برخی از مناطق، این واکسن تنها با نسخه پزشک متخصص زنان، عفونی یا پوست داده می‌شود. این اقدام افراد را محدود می‌کند. باید شرایط برای عرضه این واکسن فراهم شود تا همه تزریق کنند.»
ویروس در هر دو جنس شایع است، اما براساس اعلام سازمان جهانی بهداشت، در کشورهای با درآمد پایین، سرطان دهانه رحم دومین سرطان کشنده در میان زنان است، به همین دلیل بر واکسیناسیون زنان تاکید فراوانی می‌شود و به آنها توصیه می‌کنند از سن 25 سال به‌بالا تست پاپ اسمیر و اچپیوی انجام دهند.
بی‌توجهی به هشدارهای سال 97
خردادماه سال 97، دختری جوان به‌نام یاسمن اشکی به برنامه ماه عسل با اجرای احسان علیخانی دعوت شد؛ دختری که مبتلا به یک بیماری عفونی آمیزشی شده بود و در همان برنامه اعلام کرد که سونامی خطرناکی طی 10 سال آینده زنان و مادران ایرانی را تهدید می‌کند و بر واکسیناسیون تاکید کرد. بعد از این برنامه اما موج رسانه‌ای علیه او با عنوان کلاهبرداری و… شکل گرفت.
او همان موقع اعلام کرد که تفاهم‌نامه‌ای بین انجمن راه که او مدیرش است و معاونت اجتماعی وزارت بهداشت همان موقع، صورت گرفته و طبق این تفاهم‌نامه او برای معرفی و پول جمع کردن برای واکسن hpv مامور می‌شود و وزیر بهداشت هم قبول می‌کند که ۶۰ میلیارد تومان به این پروژه کمک کند اما هیچ‌کدام از این اتفاقات رخ نداد. جهانمیرینژاد می‌گوید که بعد از این برنامه برای یاسمن اشکی پرونده‌سازی کردند. نکته مورد توجه این پزشک، بی‌توجهی به هشدارهایی است که سال 97 از سوی این فرد داده شد.
شرایط اقتصادی مانع از غربالگری می‌شود
حالا در این شرایط، نهادهای مدنی و کنشگران در نبود اطلاعات و آمارها و بی‌توجهی نهادهای دولتی، وارد میدان شده‌اند. یکی از آنها نیلوفر هراتی روانشناس است که بیش از دو سالی می‌شود که در زمینه اطلاع‌رسانی و مشاوره اچ‌آی‌وی و اچپیوی فعالیت می‌کند. او آخرین آماری که درباره شیوع این بیماری شنیده، ابتلای 8 نفر از 10 نفر است: «میزان شیوع در میان جوانان بالاست، البته اینطور هم نیست که افراد با سنین میانسالی مبتلا نشوند.»
او می‌گوید که اگر زمانی‌که یاسمن اشکی در برنامه ماه عسل نسبت به این بیماری هشدار داد، مسئولان جدی گرفته بودند، شاید وضعیت فعلی پیش نمی‌آمد. آن زمان حتی پزشکان هم می‌گفتند که خانم اشکی، واکسن خریده و روی دستش مانده، به همین دلیل راهی برای فروش‌اش پیدا کرده. اما حالا می‌بینیم که به هشدارها توجه نشد و وضعیت فعلی رقم خورد.
موضوع پایان‌نامه هراتی درباره شیوع اچپیوی بود. او 120 نفر را مورد مطالعه قرار داد که از این تعداد، تست 48 نفر مثبت شد: «جامعه مورد مطالعه من کوچک بود، با این حال بررسی من نشان داد که بازه سنی افراد مبتلا بین 18 تا 45 سال بود. هر چقدر که سن افراد بالاتر می‌رفت، میزان ابتلایشان هم کمتر می‌شد. البته در مطب‌ها هم افراد زیادی دیده‌ام که سال‌هاست ازدواج کرده‌اند و جواب تست‌شان منفی بوده و به‌یک‌باره در سن 55 سالگی نتیجه تست‌شان مثبت شده است. با این همه، به نظر می‌رسد بالاترین میزان ابتلا بین افراد 20 تا 30 سال است.»
تمرکز پیشگیری از ابتلا به این بیماری روی زنان است، درحالی‌که مردان هم به اندازه زنان در خطرند: «تست مردان معمولاً منفی می‌شود، مگر اینکه ضایعه‌ای روی بدن‌شان ببینند که مراجعه کنند. به همین دلیل است که درباره مردان کمتر صحبت می‌شود. در مقابل چون زنان مبتلا به سرطان دهانه رحم می‌شوند، وضعیت برای آنها نگران‌کننده‌تر است.
با این همه اچپیوی برای مردان هم بسیار مهم است و باید واکسن بزنند. از سوی دیگر، بافت‌های مخاطی در ناحیه دستگاه تناسلی هم می‌تواند منجر به انتقال شود، بنابراین باید درباره ضایعات مقعدی و دهانی ناشی از ویروس اچپیوی هم صحبت شود و تنها روی ناحیه تناسلی صحبت نشود. مردان با زنان رابطه دهانی هم دارند و این مسئله آنها را در معرض ابتلا به سرطان‌های دهان و حلق قرار می‌دهد.»
فشار مالی، بسیاری را از انجام واکسیناسیون و تست‌های تشخیصی باز می‌دارد. هراتی می‌گوید که گاهی به‌دلیل مشکلات مالی افراد تست اچپیوی را انجام نمی‌دهند با اینکه پزشک برایشان تجویز کرده است. گاهی خود پزشک هم باتوجه به وضعیت مالی مراجعه‌کننده تنها تست پاپ‌اسمیر برایش انجام می‌دهد. همه اینها در شرایطی است که وزارت بهداشت هیچ پزشکی را ملزم به این کار نکرده است.
خودداری برخی از پزشکان از ویزیت بیماران مبتلا
نیلوفر قاسمی هم نزدیک 7 سال است در زمینه آگاه‌سازی ویروس اچپیوی فعالیت می‌کند. او کانال تلگرامی با همین موضوع هم دارد و مراکز فروش و
درحالی‌که می‌توان در مراحل اولیه پیشگیری انجام داد: «همین حالا در شبکه‌های اجتماعی واژه زگیل را سرچ کنید، هزاران صفحه پیدا می‌شوند که انواع و اقسام راهکارها و داروها را ارائه می‌دهند که الزاماً موثر نیست. ما با قشر جوان ناآگاه مواجه هستیم که اطلاعات زیادی درباره پیشگیری از ابتلا ندارند. واکسیناسیون در کنار استفاده از کاندوم، منجر به کاهش ابتلا می‌شود. پزشکان درحال‌حاضر به‌دلیل شیوع بالا، از ویروس اچپیوی تحت عنوان سرماخوردگی جنسی یاد می‌کنند، ویروس مهمی است چون می‌تواند منجر به ابتلا به سرطان شود.»
سازمان جهانی بهداشت برای کنترل ویروس اچپیوی تا سال 2030، برنامه 90،70،70 را در نظر گرفته است. یعنی 90 درصد افراد بین 9 تا 15 سال، واکسینه شوند. 70 درصد زنانی که در سن غربالگری قرار دارند، غربالگری شوند و 70 درصد آنهایی که مبتلا به سرطان شده‌اند یا در وضعیت پیش‌سرطان قرار دارند، درمان موثر بگیرند و جلوی مرگ‌شان گرفته شود. قاسمی می‌گوید در زمینه شیوع این ویروس، اطلاع‌رسانی کافی نیست. تا جایی که برخی از متخصصان زنان وقتی با کیس ابتلا مواجه می‌شوند، به آنها خدمات نمی‌دهند و این مسئله منجر می‌شود تا آن فرد دیگران را هم آلوده کند.
اشتباه اچ‌آی‌وی را تکرار نکنیم
شیرین احمدنیا، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه علامه طباطبایی است. او اما از بعد دیگری به ماجرا نگاه می‌کند و آن اینکه، د نهایت وزارت بهداشت پذیرفته که کشور با شدت شیوع این ویروس مواجه است و باید برای آن فکری کند: «من از شنیدن اخبار جدید درباره تغییر سیاست اولیای وزارت بهداشت در زمینه تامین و توزیع رسمی و فراگیر واکسن پیشگیری از ابتلای افراد به ویروس اچپیوی خوشحال شده‌ام.
همین دیروز بود که در مراجعه‌ام به یک داروخانه‌ی دولتی، متوجه وجود افراد قاچاقچیِ فروشنده واکسن گارداسیل شدم که واکسنی را که داروخانه‌ی ارائه‌کننده داروی بیماری‌های خاص به مبلغ شش میلیون تومان به فروش می‌رساند را به حداقل دوبرابر این قیمت به مشتریِ مستاصل که با تمام شدن سهمیه داروخانه دچار واهمه شده بود، عرضه می‌کرد.
اقدام درست و مدبرانه وزارتخانه می‌تواند آرامشِ روانی را به افرادی که خود را در معرض ابتلا به بیماری‌های مرتبط با این ویروس می‌بینند و از نبود دسترسی به واکسن نگرانند، بازگرداند.» به گفته او، خطر ابتلا به این ویروس، برخلاف تصور برخی، محدود به افرادی نیست که تماس‌های جنسی خارج از روابط زناشویی داشته‌اند.
شیوه‌های انتقال ویروس تنوع دارد، افراد مجرد و متاهل ـ هر دو ـ را در معرض خطر قرار می‌دهد، بنابراین لازم است کلیشه‌‌‌‌زدایی و انگ‌زدایی در ارتباط با افراد مبتلا به این ویروس در دستور کار مسئولان و سیاست‌گذاران قرار گیرد: «درست است که حساسیت‌های فرهنگی معمولاً مسئولان را از صحبت، آموزش و اطلاع‌رسانی درخصوص شیوه‌های انتقال و شیوع بیماری‌های مقاربتی بازمی‌دارد.
اکسن گارداسیل را براساس اطلاعاتی که متقاضیان این واکسن می‌دهند، معرفی می‌کند. او با ان‌جی‌اوهای مرتبط با آسیب‌های اجتماعی هم همکاری می‌کند و درزمینه این بیماری آموزش می‌دهد: «به‌طورکلی تمام افرادی که از نظر جنسی فعال هستند، در معرض این ویروس قرار دارند.
در مطب پزشکان، بیشترین گروه سنی مبتلا 18 سال به‌بالا هستند، البته در میان مراجعه‌کنندگان زنان بالای 35 و 40 سال هم دیده می‌شوند که با استیج دوم این بیماری مواجه شده‌اند. آنها حین مراجعه برای معاینه‌های دوره‌ای متوجه ابتلایشان می‌شوند.» براساس اعلام قاسمی، زنانی که سن بالایی دارند و سال‌هاست غربالگری نکرده‌اند، معمولاً در معرض خطرات جدی‌تری قرار دارند.
آنها موقع مراجعه با تغییرات پیش‌سرطانی و سرطان دهانه رحم مواجه می‌شوند: «افراد بالای 21 سال باید به‌صورت مرتب غربالگری‌های را انجام دهند. قبلاً فقط تست پاپ‌اسمیر بود اما حالا اچپیوی هم به آن اضافه شده است. البته همه اینها به تشخیص پزشک بستگی دارد.» مادر قاسمی ماماست و با متخصصان زنان فعالیت می‌کند.
او می‌گوید که در هفت سال گذشته ویدئوهای آموزشی زیادی درباره واکسن گارداسیل، همچنین این ویروس تولید کرده و می‌داند که هزینه درمان این ویروس سرسام‌آور است: «به‌طورکلی درمان و اطلاع‌رسانی در زمینه عفونت‌های آمیزشی و مسائل جنسی سخت است، با این حال تلاش کرده‌ایم در زمینه پیشگیری فعالیت مستمری داشته باشیم که یکی از مهم‌ترین آنها تزریق واکسن است. بر همین اساس در یک کانال تلگرامی داروخانه‌هایی که واکسن را به قیمت مصوب عرضه می‌کنند، با نام شهر و آدرس دقیق آنها معرفی می‌شوند تا افراد اقدام به تهیه کنند و زمینه قاچاق کم شود. هرچند در بسیاری از مطب‌ها این واکسن‌ها با قیمت بسیار بالا و به‌صورت غیرمجاز فروخته می‌شود.»
سیاست‌های افزایش جمعیت و ممنوعیت عرضه وسایل پیشگیری به‌ویژه در مناطق محروم، پیامدهای فراوانی داشت، ازجمله افزایش بیمای‌های مقاربتی. قاسمی می‌گوید که افزایش روابط پرخطر، منجر به افزایش بیماری‌ها و درنهایت ناباروری می‌شود. بنابراین به همان هدف که افزایش جمعیت است هم نخواهند رسید. از سوی دیگر ابتلا به انواع بیماری‌های آمیزشی، هزینه‌های بسیاری را به مردم و بعد به دولت وارد می‌کند.
اما لازم است براساس شواهد علمی معتبر، مراقب باشیم اشتباهاتی که در مورد ویروس اچ‌آی‌وی در این کشور سراغ داریم، در مورد این ویروس تکرار نشود. تامین واکسن بهنگام آن و اطلاع‌رسانی درباره آن از منابع و مجاری معتبر و رسمی، می‌تواند کمک موثری باشد برای تامین سلامت جوانان و از گسترش افسارگسیخته آمار مبتلایان بکاهد.»
