به فرموده رسول خدا (ص) شانزدهمین حق ما بر یکدیگر آن بود که یکدیگر را به نیکی حمایت کنیم: «وَ یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ». بدیهی است که موارد و نمونه‌های نصرت و کمک به دیگران را نمی‌توان برشمرد. یاری در هر کار خوبی که مصداق «برّ» و «تقوی» باشد، وظیفه ما نسبت به برادران دینی است…
به فرموده رسول خدا (ص) شانزدهمین حق ما بر یکدیگر آن بود که یکدیگر را به نیکی یاری کنیم: «وَ یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ». بدیهی است که موارد و نمونه‌های نصرت و کمک به دیگران را نمی‌توان برشمرد. یاری در هر کار خوبی که مصداق «برّ» و «تقوی» باشد، وظیفه ما نسبت به برادران دینی است. با این حال، شاید مهمترین و ضروری‌ترین موردی که باید به یاری دیگران بشتابیم، جایی است که کسانی، حتی نامسلمان، گرفتار ستم و بیداد گشته‌اند. این، اتفاقاً مصداق خاصی است که در معنای واژه «نصرت» به آن تصریح شده و از نظر اکثر لغت شناسان جزء مفهوم آن بود.
یاری رساندن به افراد و یا ملت‌های ستمدیده یک وظیفه همگانی و همیشگی است که به اندازه توان باید ادا شود. این تکلیف چنان مهم است که بی‌تفاوتی و کوتاهی در انجام آن موجب توبیخ الهی است؛ چنانکه فرموده است: «شما را چه می‌شود که در راه خدا و برای گرفتن حقوق مردان و زنان و کودکان مستضعف کارزار نمی‌کنید؟! همان‌ها که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر (مکه)، که اهلش ستمگرند، بیرون ببر! و از طرف خود، برای ما سرپرستی قرار ده! و از جانب خود، یار و یاوری برای ما تعیین فرما!» (سوره نساء ، آیه 75).
الف- نصرت مظلومان
در حدیثی مشهور است که فرستاده خدا (ص) فرمود: «مَنْ أَصْبَحَ لَا یَهْتَمُّ بِأُمُورِ الْمُسْلِمِینَ فَلَیْسَ مِنْهُمْ وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا یُنَادِی یَا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِمٍ»؛ هرکس که صبح کند در حالی که دغدغه امور مسلمانان را نداشته باشد، مسلمان نیست و هر کس که بشنود فردی از مسلمانان کمک می‌خواهد و پاسخ مثبت ندهد، مسلمان نیست. چنانکه می‌بینیم در قسمت نخست این حدیث مشهور سخنی از «درخواست کمک» نیست. مسلمان باید نسبت به مسائل عمومی جامعه خویش حساس و نگران باشد. این روایات چندان زیاد و صریح هستند که موجب فتوای فقهی مبنی بر «وجوب اهتمام به امور مسلمانان» شده است.
در قسمت دوم حدیث نیز تصریحی به این نشده است که متقاضی کمک باید مسلمان باشد. انسانیت اقتضا می‌کند که درخواست کمک انسانِ دیگر بی‌پاسخ نمانَد. امیر مؤمنان؛ علی علیه‌السلام پس از ضربتی که منجر به شهادتش شد، به‌عنوان وصیت به حسنین سلام‌الله علیهما فرمود: «أُوصِیكُمَا بِتَقْوَى اللهِ،… وَكُونَا لِلظَّالِمِ خَصْماً، وَلِلْمَظْلُومِ عَوْناً»؛ شما را به تقوا و پرهیزكارى و ترس از خداوند سفارش مى كنم،… و اینکه دشمن سرسخت ظالم و یاور و همكار مظلوم باشید!
پس نصرت مظلوم یک تکلیف همگانی است و البته این تکلیف، البته در وهله نخست و بیشتر بر دوش نخبگان و آگاهان جامعه سنگینی می‌کند. غم ستمدیدگان و محرومان باید قرار از کف آنان برباید و به‌اندازه‌ای که می‌توانند، در راه کمک به آنان از پا ننشینند. امیر مؤمنان؛ علی علیه‌السلام فرمود: آنچه خدا بر عهده علما گذاشته، این است که بر سیری ستمگر و گرسنه ماندن مظلوم قرار نیابند و همین را از دلایل اصلی پذیرش خلافت معرفی کرد.
ب- سایر موارد و نمونه ها
گرچه نصرت مظلومان بارزترین مصداق حقوقی است که یک مسلمان بر عهده دارد، اما منحصر به آن نیست و چنانکه دیدیم شامل همه کارهای خوب دیگر هم می‌شود. بدیهی است که موارد و نمونه‌های نصرت و کمک به دیگران را نمی‌توان برشمرد. چنانکه اشاره شده، یاری در هر کار خوبی که مصداق «برّ» و «تقوی» باشد، وظیفه ما نسبت به برادران دینی است.
با این حال، برخی کار‌ها یا بعضی افراد در تعالیم روایی مورد توجه و تأکید ویژه قرار گرفته است؛ مانند آنان که طلب‌یاری می‌کنند، یا نیازمند وام یا مهلت بیشتر برای بازپرداخت آن هستند، یا کسانی که برای تهیه منزل مسکونی دچار مشکل شده‌اند، یا نیازمند به امانت گرفتن اسباب خانه هستند.
حتی کمک به یکدیگر در امور ساده‌ای مانند کارهای سفر نیز برخوردار از فضیلت و پاداش الهی است. روایت شده است که گروهی به مسافرت رفتند. چون بازگشتند و خدمت پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) رسیدند، گفتند: ما از میان همسفران کسی بهتر از فلانی ندیدیم. او روزها روزه می‌گرفت، و در هر منزلی فرود می‌آمدیم، تا وقتی که از آنجا کوچ می‌کردیم نماز می‌خواند.پیامبر فرمود: چه کسی به او می‌رسید و کارهایش را انجام می‌داد؟ گفتند: ما!پیامبر (صلی‌الله علیه و آله وسلم) فرمود: « كُلُّكُمْ أَفْضَلُ مِنْهُ»: همگی شما از او بهتر هستید.
یاری؛ اما به‌صورت شایسته
در پایان شرح این قسمت از حدیث نبوی یادآوری یک نکته ضروری است. نکته ظریف و مهمی که در این تعبیر پیامبر عزیز ما (صلی‌الله علیه و آله وسلم) وجود دارد، این است که آن بزرگوار تنها دستور به «نصرت» و همیاری نداده‌اند؛ بلکه خواستار «حُسنِ نصرت» گشته‌اند: « وَ یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ ».
مقصود آن است که مسلمانان نه تنها باید یار یکدیگر باشند، که باید این یاری را به نحو شایسته و بایسته انجام دهند؛ هم از جهت کمیت و هم از نظر کیفیت.
شایسته بودن نصرت از جهت مقدار به آن است که تا جایی که می‌توانیم، از یاری خویش کم نگذاشته و کوتاه نیاییم. باید تصور کنیم که خود نیازمند کمک شده‌ایم و همان اندازه که از دیگران انتظار دلسوزی و کمک داریم، ما نیز برای کامیابی و حل مشکل دیگران اقدام کنیم.
از نظر چگونگی نیز یاری‌کننده باید: اول وظیفه خود را بدون منت یا انتظار اجر و پاداش انجام دهد و دوم منتظر طلب نصرت (استنصار) نماند؛ یعنی پیش از به ستوه آمدن طرف مقابل و ناگزیر شدنش به درخواست کمک، به یاری او بشتابد که چنین لطفی به مراتب دلنشین‌تر خواهد بود. خلاصه آنکه نصرت مسلمانان را نباید از باب «لطف زائد» یا حتی «اسقاط تکلیف» نگریست. ما همه اعضای یک پیکر و همدرد یکدیگر هستیم. این، معنای روایتی است که ما را موظف به «اهتمام» به امور یکدیگر کرد، و اهتمام یعنی «دل‌مشغولی، اضطراب، دغدغه و دلواپسی».
به بیان دیگر، کمک به دیگران، و بلکه کمک شایسته به دیگران باید به صورت یک عادت در تمام زندگی ما درآید. این مطلب از همان عبارت «وَ یُحْسِنُ نُصْرَتَهُ»نیز فهمیده می‌شود؛ زیرا در آن از صیغه مضارع استفاده شده که دلالت بر دوام و استمرار دارد؛ یعنی همیاری باید به صورت یک فرهنگ و عادت همیشگی در میان مسلمانان درآید. نباید خیال کنیم اگر یک بار به کسی کمک کردیم، حق او را ادا کرده‌ایم. تا او نیازمند یاری است، ما هم باید آماده کمک باشیم و خود را فارغ و آسوده خاطر نبینیم.
امام سجاد علیه‌السلام در یکی از دعاهای ششم صحیفه سجادیه که در صبح و شب تکرار می‌کرد، عرضه می‌دارد: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنَا فِی یَوْمِنَا هَذَا وَ لَیْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِی جَمِیعِ أَیَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَیْرِ، … وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعِیفِ، وَ إِدْرَاكِ اللَّهِیف»؛ بار خدایا بر محمد و آلش درود فرست، و ما را در این روزمان و در این شبمان و در تمام ایاممان براى انجام خیر، و یارى ناتوان، و پناه دادن به ستمدیده موفق بدار».
- یاری رساندن به افراد و یا ملت‌های ستمدیده یک وظیفه همگانی و همیشگی است که به اندازه توان باید ادا شود. این تکلیف چنان مهم است که بی‌تفاوتی و کوتاهی در انجام آن موجب توبیخ الهی است.
