طبق گزارشات نهادهای بین‌المللی شاهد کاهش تولید مواد مخدر در کشور افغانستان هستیم، در حالی که گزارشات میدانی و رسمی از میزان کشف مواد مخدر در ایران به عنوان مهم‌ترین مسیر ترانزیتی انتقال مخدر حکایت از افزایش میزان صادرات دارد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد به نقل از ایرنا، افغانستان از دیرباز به عنوان مهم ترین و بزرگترین تولید کننده مواد مخدر سنتی در دنیا شناخته می شود و این مقام را از اوایل دهه نود میلادی قرن گذشته (طبق گزارش سازمان ملل از سال ۱۹۹۲) در اختیار دارد. طبق گزارشات نهادهای رسمی داخلی و بین المللی حدود ۳۵ تا ۴۰ درصد مخدر تولیدی در افغانستان از ایران را برای قاچاق به کشورهای منطقه و به خصوص اروپایی استفاده می کنند.
افغانستان به تنهایی بیش از ۹۰ درصد مخدر تریاک دنیا را تولید می‌کرد. با این وجود در آخرین گزارش دفتر سازمان ملل در امور جرم و مواد مخدر که در ۱۴ آبان ماه سال ۱۴۰۲( ۵ نوامبر ۲۰۲۳) منتشر شد تولید تریاک در افغانستان کاهش ۹۵ درصدی داشته است و این نهاد میانمار را به عنوان بزرگترین کشور تولید کننده تریاک معرفی کرد. این در حالی است که همین نهاد در اواسط سال میلادی گذشته اعلام کرده بود که افغاستان با تولید حدود ۸۰ درصد تریاک دنیا بزرگترین تولید کننده این نوع مواد مخدر است.
طبق گزارش دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم سازمان ملل، میزان زمین‌های تحت کشت کوکنار (خشخاش) ۲۸ درصد در این سال بیشتر شد و تولید جهانی تریاک در سال ۲۰۲۲ به میزان ۷ هزار و ۸۰۰ تُن رسید. به عبارت دیگر در این سال میلادی ۶ هزار و ۲۴۰ تن مخدر تریاکی که در جهان توزیع شد تنها در اراضی افغانستان کشت و تهیه شد.
اما اینکه تنها طی یکسال و فقط با اعلام ممنوعیت کشت خشخاش از حاکمیت جدید افغانستان تقریباً به صفر رسیده است، در عمل و نظر می‌تواند غیرواقع گرایانه باشد مگر توجیه منطقی و بر مبنای آمار و گزارشات رسمی باشد که تاکنون هیچ نهادی علتی برای آن اعلام نکرده است.
آمارهای ناهمخوان
همانطور که گفته شد طبق گزارش سازمان ملل تولید تریاک در افغانستان کاهش ۹۵ درصدی داشته است. البته پیشتر «ملا عبدالحق همکار» معاون مبارزه با مواد مخدر وزارت داخلی طالبان در ۳۰ شهریور ۴۰۲ مدعی شد که «کشت خشخاش درافغانستان به صفر رسیده و در یک سال گذشته نیز بیش از ۷۸ هکتار از کشتزار این ماده مخدر تخریب شده است.»
حال اگر همان گزارش سازمان ملل را محور بررسی قرار دهیم خواهیم دید که در سال ۲۰۲۳ تنها ۳۱۲ کیلوگرم ماده مخدر تریاک تولید شد. اما گزارش ستاد مواد مخدر نهاد ریاست جمهوری نشان میدهد که طی همین سال ۴۴۵ تن مواد مخدر در کشور کشف شده است که البته نسبت به سال قبل کاهش ۱۵ درصدی ترانزیت این مواد را نشان میدهد. البته این کشفیات مربوط به تریاک است و مشتقات مربوط به این مخدر مانند مخدرهای صنعتی را شامل نمی‌شود.
باید به این اعداد نکته دیگری اضافه کرد و آن هم کشف ۹۲ درصدی تریاک جهان در ایران است. اسکندر مومنی دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر شهریورماه پارسال علاوه بر این خبر گفته بود که «میزان تولید تریاک در افغانستان از ۲۰ سال گذشته تا حدود ۲ سال، ۵۰ برابر شده بطوری که براساس آمارهای رسمی سازمان ملل، میزان تولید در این کشور از ۲۰۰ تن به ۹ هزار و ۵۰۰ تن رسیده است.»
با این حال اینکه میزان تریاک کشف شده در ایران از میزان کل تولید آن بیشتر باشد، از تناقض گویی در آمارهای منتشر شده تولید این ماده مخدر حکایت دارد. ادعایی که از سوی سازمان ملل تکرار شده در حالی که پس از خروج آمریکا از این کشور در سال ۲۰۲۱ عملاً هیچ آمار رسمی بین المللی از افغانستان میدانی نبوده است.
ستاد مبارزه با مواد مخدر کاهش ۱۷ درصدی کشف تریاک را با استناد به گزارش فائو (سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد) ناشی از خشکسالی بی سابقه افغانستان در سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳ می‌داند که عملاً استدلالی واقع‌بینانه و بسیار نزدیکتر به واقعیت است.
سوال های بی پاسخ
افغانستان کشوری غنی از مواد معدنی است و با وجود عدم دسترسی به آبهای آزاد از ظرفیت های زیرزمینی دست نخورده و مرغوبی بهره می برد که از لحاظ اقتصادی به آن جایگاه بالقوه ویژه‌ای میدهد. از تاریخچه دقیق کشت تریاک در افغانستان آمار دقیق وجود ندارد اما طبق نگاشته تاریخ نگاران این گیاه قدمتی ۵ هزار ساله داشته و از سمری ها به مصر و سپس از طریق اعراب به مناطقی همچون افغانستان و سپس هند منتقل شده است.
با چنین تاریخچه قدیمی از تولید این مخدر که پایه بخش قابل توجهی از داروها را نیز محسوب می شود، با جمعیتی مواجه هستیم که نسل‌ها از طریق کشت و تولید این مخدر امرار معاش می کنند. آمارها نشان میدهد تقریباً نیم میلیون نفر در افغانستان به طور مستقیم در تولید تریاک اشتغال دارند و ۲ میلیون نفر نیز از این مخدر امرار معاش می کنند. جمعیتی که اگر بخواهیم برای آن کشت جایگزین و یا شغلی متفاوت محیا کنیم سالها زمان لازم است.
حال با توجه به گزارش فائو مبنی بر خشکسالی بی سابقه، اگر ادعای رژیم طالبان و سازمان ملل را بر تقریاً صفر شدن کشت خشخاش بپذیریم، هنوز مشخص نیست چه کشت جایگزینی پس از ممنوعیت تولید تریاک عملی شده است؟
علاوه بر این چگونه میتوان پذیرفت کشوری که تقریباً ۹۰ درصد تولید تریاک جهان را در دست دارد به یکباره و طی یکسال چنین تغییری را ایجاد می‌کند؟ اتفاقی را برای کشورهایی همچون میانمار، مکزیک و دیگر تولیدکنندگان سنتی و صنعتی مخدر تجربه نشده است.
اما ادعای چنین کاهشی از سوی مسئولان مقابله با مواد مخدر کشورمان بارها ردشده و قابل قبول نبوده است. قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر ابتدای تابستان سال گذشته در مورد وعده های طالبان جهت کاهش تولید مخدرها گفت: ادعای حاکمیت مستقر در افغانستان برای کاهش تولید مواد مخدر در حد شعار بوده و در همین حد باقی مانده است.
حال منابع آگاه و دیگر مسئولان حوزه اجرا و سیاست‌گذاری مقابله با مواد مخدر نیز در گفت و گو با خبرگزاری جمهوری اسلامی چنین ادعایی از سوی سازمان ملل و مسئولان افغانستان غیر واقع بینانه می‌دانند. به نظر می‌رسد با توجه به تحلیل آمارها شاهد نوعی گزارش دهی واقع گرایانه هستیم که نه تنها هیچگونه الگویی برای اندازه گیری آن وجود ندارد، بلکه جدیت مقابله با مواد مخدر را نیز به سطح پایینی تقلیل می دهد.
