گزارش احتکار حجم زیاد تریاک در افغانستان که به تازگی از سوی سازمان بازرسی آمریکا منتشر شده است، این سوال را ایجاد می‌کند که با توجه به راستی آزمایی برنامه مقابله با مواد مخدر طالبان می‌تواند مانعی بزرگ برای این ادعای دولت طالبان مبنی بر مبارزه با این ماده مخدر باشد.
به گزارش روابط عمومی بنیاد به نقل از ایرنا، همزمان با به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان، مبارزه با کشت خشخاش به عنوان گیاه پایه تولید تریاک در اولویت حاکمیت طالبان قرار گرفت. حداقل در ادعا و اظهارات رسمی مقامات طالبان بر منع کشت خشخاش و عزم خود بر مقابله با تولید مواد مخدر تاکید داشتند.
در حالی که این ادعا تا به امروز ثابت نشده و طی گزارش‌های متعدد مردود و عکس آن اثبات شد، حال شاهد گزاش تازه‌ای از وجود ذخایر بزرگ از تریاک در کشور افغانستان هستیم که می‌تواند حتی ادعای مبارزه با مخدر را نیز بی‌اثر کند. اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان (سیگار) به تازگی در گزارشی اعلام کرد به دلیل وجود ذخایر بزرگ تریاک در افغانستان، تجارت این مواد ادامه یافته است.
گذشته از اینکه خود آمریکا و همپیمانان او یکی از مسببان اصلی ویرانی افغانستان و افزایش تولید مخدر در ۲۰ سال اشغال این کشور هستند و طی این ۲ دهه کشت خشخاش افزایش ۲۰۰ برابری داشته است، به نظر می‌رسد گزارش جدید سازمان بازرسی دارای ابهاماتی است.
این نهاد در گزارش خود افزوده است: «تجارت تریاک در افغانستان عمدتاً به دلیل اینکه کشاورزان اجازه داشتند مقادیر قابل توجهی از موجودی را قبل از اجرایی شدن ممنوعیت ذخیره کنند، ادامه دارد.»
به ادعای اداره بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان، در حال حاضر بازار فروش تریاک در افغانستان سیر صعودی دارد و قیمت‌ها نیز افزایش یافته است. طبق ارزیابی این نهاد، افزایش روزافزون قیمت تریاک در بازار افغانستان سبب احتکار نیز شده است.
طبق این گزارش از آذر سال گذشته تاکنون قیمت هر سیر تریاک بین ۳۵۰ تا ۶۰۰ هزار افغانی (۳۱۰ تا ۶۳۰ میلیون تومان) در حال نوسان بوده است که این نرخ افغانستان است و در کشورهای دیگر به مراتب چندین برابر خواهد بود.
گزارش احتکار مخدر تریاک در حالی از سوی سازمان بازرسی ویژه آمریکا برای بازسازی افغانستان منتشر شده است که شاهد شکست برنامه ادعایی این کشور در مبارزه با کشت خشاش یا حداقل تولید تریاک هستیم.
دولت امارت اسلامی یا طالبان از شهریور سال ۱۴۰۰ شمسی که سکان سیاسی این کشور را بدست گرفت مدعی شده که به دنبال تغییر کشت خشخاش است و در نخستین گام خود اعلام کرد که کشت این گیاه ممنوع است تا با تولید تریاک مقابله کند اما طی گزارش‌های خبرگزاری ایرنا مبتنی بر آمارهای رسمی و کشفیات مخدر در ایران که بیش از ۷۰ درصد تریاک افغانستان از این کشور ترانزیت می‌شود، هیچ نشانه ای بر کاهش کشت یا تولید مخدر تریاک مشاهده نمی‌شود. این مسئله نشان می‌دهد ادعای طالبان برای مقابله با تریاک طی سه سال اخیر فقط در قامت ادعا بوده و در عمل و بر روی زمین اتفاقی رخ نداده است.
حتی قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر تیر امسال در مورد وعده های طالبان برای کاهش تولید مخدرها اعلام کرد که «ادعای حاکمیت مستقر در افغانستان برای کاهش تولید مواد مخدر در حد شعار بوده و در همین حد باقی مانده است.»
البته با این وجود در آخرین گزارش دفتر سازمان ملل در امور جرم و مواد مخدر که در آبان ماه پارسال (۵ نوامبر ۲۰۲۳) منتشر شد، تولید تریاک در افغانستان کاهش ۹۵ درصدی داشته است و این نهاد میانمار را به عنوان بزرگترین کشور تولید کننده تریاک معرفی کرد. ادعای «ملا عبدالحق همکار» معاون مبارزه با مواد مخدر وزارت داخلی طالبان در شهریور ۴۰۲ مبنی بر اینکه «کشت خشخاش در افغانستان به صفر رسیده و در یک سال گذشته نیز بیش از ۷۸ هکتار از کشتزار این ماده مخدر تخریب شده است.» نیز شاید مهر تاییدی بر گزارش سازمان ملل باشد.
اما نکته قابل توجه اینجاست که گزارش نهادهای مقابله با مواد مخدر جمهوری اسلامی نشان می‌دهد که بیش از ۵۸۰ تن مواد مخدر در سال گذشته کشف شد که بیشتر آن تریاک و از مبدأ افغانستان بود. با توجه به این اعداد، یا موضوع کاهش تولید مخدر یک ادعای بی‌اساس است یا اینکه موضوع احتکار از اساس صحت ندارد.
سیاسی کاری و ابهام در اعلام گزارش‌های بی‌پشتوانه
گزارش سازمان بازرسی ویژه آمریکا در بازرسی افغانستان در حالی منتشر شد که فاقد هرگونه آمار و ارقام است و صرفاً به کلیات و توصیف شرایط پرداخته است. چنانچه بپذیریم شاهد احتکار ماده مخدر تریاک در افغانستان هستیم، سناریو مقابله با کشت خشخاش کاملاً بی‌اثر خواهد بود.
علاوه بر این، با تکیه بر این گزارش باید شاهد کاهش محسوس ترانزیت ماده مخدر تریاک ناشی از افزایش قیمت و احتکار باشیم که اصل اولیه احتکار کاهش توزیع است؛ بنابراین به نظر می رسد آمریکایی‌ها به دنبال توجیه ادعای شکست خورده مقابله با تریاک و گزارشاتی هستند که خود از طریق نهادهای بین المللی ناشی از کاهش تولید تریاک داشتند.
حال توجیه سازی تداوم تولید و توزیع مواد مخدر از منشا افغانستان چه نفعی برای آمریکا و نهادهای غربی دارد، شاید باید ناشی از فرضیه عادی سازی روابط با افغانستان توسط غربی‌ها دید البته برای این ادعا ایرنا هیچ منبع موثقی ندارد و صرفا یک فرضیه است.
با این وجود، جمهوری اسلامی ایران همواره از تغییر الگوی کشت و پایان همیشگی تولید تریاک در افغانستان حمایت کرده و خواستار حمایت نهادهای بین المللی از حکومت این کشور برای موفقیت در این مسیر شده است.
موضوع کاهش تولید تریاک و جلوگیری از کشت خشخاش مطالبه همیشگی ایران از افغانستان و حاکمان گذشته و حاضر آن در سایه همسایگی مطلوب بوده است و همواره خود را در این مسیر پیشتاز و حامی دانسته است.
گزارشی سوخته در برابر کشفیات ایران
قائم مقام پیشین ستاد مبارزه با مواد مخدر چندی پیش در واکنش به این گزارش سازمان بازرسی آمریکا به ایرنا گفت: موضوع احتکار مسئله تازه‌ای نیست اما اینکه اکنون گزارش فوق منتشر شده است باید آن را واکنشی در برابر افزایش کشفیات مواد مخدر توسط جمهوری اسلامی دانست.
علیرضا کاظمیان موضوع مخدرهای انبار شده در افغانستان را رویه همیشگی در تولید مخدر عنوان کرد و افزود: کشفیات جمهوری اسلامی ایران نشان دهنده کاهش تولید و قاچاق نیست.
به گفته او، جمهوری اسلامی ایران معتقد است که دلایل عینی مبنی بر کاهش تولید و یا کشت مواد مخدر در افغانستان وجود ندارد و گزارش فوق توجیه در واکنش به یافته های ما است. ما نیازمند دلایل مستندتر مبنی بر کاهش کشت خشخاش و تولید مخدر از سوی طالبان هستیم.
کاظمی بر روابط خوب جمهوری اسلامی و طالبان در مسیر مبارزه با مواد مخدر تاکید کرد و در عین حال گفت که باید موضوع کاهش تولید را عینی دید.
