مصرف مشروبات الکلی امروزه یکی از مهمترین دلایل افزایش مرگ و میر در جهان است. برای مثال با تاثیرگذاری مصرف مشروبات الکلی بر بیماری‌های قلبی، بی‌نظمی‌های رفتاری و ذهنی، تصادف‌های جاده‌ای و حتی با تاثیرگذاری بر خودکشی نرخ مرگ‌ومیر در جوامع افزایش یافته‌است.

سازمان جهانی بهداشت در سال ۲۰۱۸ در گزارشی اعلام کرد ۱۳.۵ درصد از مرگ‌ومیرهای افراد بین ۲۰ تا ۳۹ سال به دلیل مصرف مشروبات الکلی است، همچنین گزارش سایت مرکز ملی آمار سوء مصرف مواد مخدر در ایالات متحده آمریکا در سال ۲۰۲۲ نشان می‌دهد ۷.۴۵ درصد از مرگ‌ومیرها ناشی از تصادف‌های جاده‌ای، ۷.۸۶ درصد از قتل‌ها، ۱۰.۴۴ درصد از خودکشی‌ها، ۹.۱۸ درصد از بیماری‌های قلبی، ۵.۳۷ درصد از بیماری‌های عصبی، ۳۱.۰۸ درصد از بیماری‌های کبدی و ۸.۰۵ درصد ناشی از سایر علل مزمنی است که بر اثر مصرف مشروبات الکلی ایجاد می‌شوند.
علاوه بر این موارد، مسمومیت ناشی از مصرف مشروبات الکلی نیز موضوع مهمی است که در این گزارش نیز به آن اشاره شده ۱۴.۸۵ درصد از مرگ‌ومیرها ناشی از این امر است.

در ایران نیز هرازچندگاهی شاهد اخباری مبنی بر مرگ افراد در اثر مسمومیت مصرف مشروبات الکلی هستیم؛ که جدیدترین خبر آن فوت ۱۵ نفر و مسمومیت ۱۷۵ نفر به دلیل مصرف الکل صنعتی(متانول) در استان البرز است. علاوه بر این باید مرگ‌های ناشی از تصادف‌های جاده‌ای که در اثر استعمال مشروبات الکلی اتفاق می‌افتد را هم به آن اضافه کنیم؛ زیرا استفاده از مشروبات الکلی و روان گردان‌ها، خطر ریسک‌پذیری وقوع تصادف را افزایش می‌دهد ودر این شرایط، اعتماد به نفس کاذبی را به راننده می‌دهد.

این پیامدها با هزینه‌های اقتصادی و اجتماعی دیگر نیز همراه است. برای مثال هزینه بیمارستان و درمان شخص که از یک سو بر دوش خانواده فرد و از طرف دیگر بر دوش دولت است و مسایلی دیگر همچون از هم پاشیدگی خانواده، طلاق، افزایش نزاع و خشونت در سطح جامعه، قتل و خودکشی از پیامدهای مصرف مشروبات الکلی است.
برای مثال «محمود عظیمی رستا و مهرناز عابدزاده نوبریان» در تحقیقی با عنوان «بررسی عوامل موثر بر بروز طلاق عاطفی میان زوجین در خانواده» در سال ۱۳۹۲ به این نتیجه رسیدند که بین سطح تحصیلات زوجین، میزان پایبندی زوج به اعتقادات دینی، میزان دخالت خانواده زوج، اعتیاد زوج به مواد مخدر و مشروبات الکلی و میزان تماشای شبکه‌های ماهواره‌ای توسط زوج با طلاق عاطفی، رابطه معناداری مشاهده می‌شود.

همچنین باید مصرف مشروبات الکلی را با بحران‌هایی همچون کرونا در ارتباط قرار داد؛ به‌گونه‌ای که گزارش بسیاری از کشورها از جمله ایران، افزایش خشونت خانگی، کودک آزاری و سالمندآزاری در دوران کرونا را نشان داد که این مساله با مصرف مشروبات الکلی بی‌ارتباط نیست. در این زمینه «رضا جعفری» مدیر اسبق دفتر آسیب‌دیدگان اجتماعی سازمان بهزیستی سال گذشته در گفت‌وگویی اعلام کرده بود کودک آزاری، همسر آزاری، سالمند آزاری و معلول آزاری به ترتیب بیشترین خشونت‌های خانگی کشور هستند.

تعطیلی مشاغل، رکود اقتصادی و هزینه‌های سرسام‌آور در کنار قرنطینه‌های طولانی و وجود این باور که که مصرف مشروبات الکلی به درمان کرونا کمک می‌کند، سبب شده بود افراد به مصرف مشروبات الکلی روی آورند که نتیجه‌اش تشدید خشونت‌های خانگی بود. همچنین در این زمینه سایت «ساینس دیلی Science Daily» به نتایج پیمایش ملی که در آمریکا در طول دوره کووید_۱۹ انجام شده بود، اشاره کرد، مبنی بر اینکه در این مدت، میزان مصرف مشروبات الکلی حدود ۲۱ درصد افزایش یافته‌ است.
همچنین براساس این گزارش، افزایش مصرف مشروبات الکلی در طول دوره کرونا، منجر به بیش از ۸ هزار مرگ ناشی از بیماری کبدی مرتبط با الکل، ۱۸ هزار و ۷۰۰ مورد نارسایی کبد و ۱۰۰۰ مورد سرطان کبد تا سال ۲۰۴۰ خواهد شد. به علاوه، انتظار می‌رود تغییرات مصرف الکل به دلیل کووید-۱۹ تا سال ۲۰۲۳ سبب ۱۰۰ مرگ بیشتر و ۲۸۰۰ مورد دیگر نارسایی کبدی شود.

توجه به این پیامدها بیانگر این نکته است که مصرف مشروبات الکلی نه یک مساله شخصی و فردی بلکه یک مساله اجتماعی و چند بعدی است که ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را با خود به همراه دارد. توجه به این نکات می‌طلبد که سیاستگذاری درست، دقیق و جامعی به منظور جلوگیری و پیشگیری از آن انجام شود.
لزوم توجه به پیامدهای مصرف مشروبات الکلی به عنوان یک مساله چند بعدی سبب شد پژوهشگر ایرنا با راضیه عاشوری (روانشناس) و محمدمهدی لبیبی،( پژوهشگر اجتماعی ) و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی گفت‌وگو کند.

مصرف مشروبات الکلی و افزایش نزاع و درگیری در جامعه

عاشوری پیرامون پیامدهای روان‌شناختی مصرف مشروبات الکلی می‌گوید: مصرف مشروبات الکلی موضوعی است که تاریخ چند هزار ساله در جهان دارد اما امروزه به دلیل گرایش بسیار زیاد جوانان به مصرف الکل، آن به یک معضل جهانی تبدیل شده‌است.
وی می‌گوید: مصرف الکل پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیاری دارد. از نظر روان‌شناختی، افرادی که به مصرف مشروبات الکلی روی می‌آورند به درستی نمی‌توانند خشم و عصبانیت خود را کنترل کنند و حتی متوجه پیامدهای رفتاری خود نیستند.

به گفته این روانشناس، مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی استرس بسیاری را تجربه می‌کنند و به دلیل همین استرس دچار عدم کنترل عصبانیت و خشم می‌شوند. نتیجه چنین وضعیتی افزایش خشونت‌ها، نزاع و درگیری‌های اجتماعی است.

لبیبی نیز در این زمینه  می‌گوید: مصرف مشروبات الکلی موضوعی است که هم به مسائل جسمی و هم به مسائل روانی مربوط می‌شود. در مورد مسایل جسمی، پزشکان و به ‌ویژه پزشکانی که با دستگاه گوارش سروکار دارند، تحقیقات زیادی را در کشورهای مختلف انجام داده‌ و به این نتیجه رسیده‌اند که مصرف مشروبات الکلی برای برخی اعضای بدن مانند معده و کبد مضر است و هر چه مصرف میزان مصرف بیشتر شود، تاثیرات مضر آن نیز افزایش می‌یابد. این مضرات سبب‌شده در بسیاری از کشورها با وجود آزاد بودن فروش مشروبات الکلی، افراد از خرید آن اجتناب کرده و به جای آن از نوشیدنی‌هایی بدون الکل استفاده کنند.

بالارفتن هزینه‌های اجتماعی، نتیجه مصرف مشروبات الکلی

عاشوری درخصوص بالارفتن هزینه‌های اجتماعی در اثر مصرف مشروبات الکلی می‌گوید: احتمال ابتلا به برخی بیماری‌ها در اثر سوء مصرف مشروبات الکلی وجود دارد. این بیماری‌ها از آنجایی که هزینه‌های بسیاری را بر گردن خانوارها می‌اندازند، بنابراین از نظر اقتصادی مشکل‌آفرین هستند. از طرفی بیکاری و تصادف‌های جاده‌ای ناشی از مصرف مشروبات الکلی هزینه‌های بسیاری را برای فرد و جامعه به دنبال دارد.

این روانشناس می‌افزاید: از طرفی مصرف مشروبات الکلی پیامدهای خانوادگی بسیاری را هم به دنبال می‌آورد؛ زیرا این نوشیدنی باعث استرس زیاد و عدم کنترل بر خشونت و عصبانیت و بی‌ثباتی‌های رفتار می‌شود. همچنین نه تنها احتمال الکلی شدن فرزندان در خانواده‌هایی که سابقه الکل دارند، بیشتر است بلکه احتمال متولد شدن فرزندانی با نواقص و مشکلات جسمی و روانی هم بیشتر می‌شود.

لبیبی نیز در این باره می‌گوید: در برخی مشاغل مانند رانندگی بویژه خودروهایی بزرگ همچون اتوبوس، مصرف مشروبات الکلی نه فقط فرد را درگیر می‌کند بلکه دیگران (سرنشینان) را نیز با خطر مواجه می‌سازد و این موضوع از این جنبه می‌طلبد که آن را یک مساله اجتماعی و نه فردی قلمداد کنیم.
به گفته وی، مصرف مشروبات الکلی ممکن است در کوتاه‌مدت برای فرد یک حس سرخوشی ایجاد کند اما بعد از اینکه این حس از بین رفت، دچار سرگیجه و سردرد می‌شود و در نتیجه ممکن است متوجه کارهایی که انجام می‌دهد، نباشد و دست به اقدامات خطرناک بزند که حتی به مرگ خود و یا دیگران منجر شود.

وی ادامه می‌دهد: در این حالت فرد ممکن است دست به خشونت‌هایی بزند که در مواقع عادی هیچگاه چنین کارهایی را انجام نمی‌داد. این آزار و اذیت می‌تواند متوجه همسر یا فرزندان و یا دیگر اعضای خانواده هم شود و حتی ممکن است برای آنها عواقبی ایجاد کند که قابل جبران هم نباشد. ضرباتی که ممکن است فرد به دیگران وارد کند، مشکلاتی ایجاد کند که به هیچ عنوان حتی با مراجعه به پزشک و بیمارستان نتوانند کاری برای این موضوع انجام دهند. بنابراین مصرف مشروبات الکلی در خانواده دقیقا مانند یک سم خطرناک عمل می‌کند که همه اعضای خانواده را تهدید می‌کند.

عوامل تاثیرگذار بر مصرف مشروبات الکلی

عاشوری درباره عوامل تاثیرگذار بر گرایش به مصرف مشروبات الکلی می‌گوید: از نظر عوامل ژنتیکی، روانی، محیطی و خانوادگی می‌توان دلایل متعددی برشمرد. یکی از عواملی که می‌تواند از دلایل گرایش به الکل باشد، جنسیت و سن است. دیده شده که مصرف الکل بیشتر در نوجوانی اتفاق می‌افتد و با برخی اختلال‌ها مانند نقص توجه، بیش فعالی و اختلال شخصیت ضد اجتماعی ارتباط دارد و این موارد، استعداد فرد را در مصرف الکل بالا می‌برد.

عاشوری می‌گوید: از جمله عوامل دیگر، آشفتگی‌های خانوادگی و ترس اعضای خانواده از برخورد با یکدیگر است. گاهی افراد برای کاهش اضطراب و نگرانی‌ها و همچنین به دلیل رهایی از احساس تنهایی و محرومیت، به مصرف الکل روی می‌آورند. البته دوستان و همسالان نیز می‌توانند دیگران را به مصرف الکل ترغیب کنند. از نظر روانی نیاز به استقلال‌طلبی و کنجکاوی در مورد الکل و تاثیراتش بر بدن و همچنین باورهای نادرست که در مورد مصرف الکل وجود دارد، از جمله عوامل افزایش‌دهنده مصرف الکل است.

لبیبی نیز در این باره می‌گوید: عامل اصلی، تصور نادرست و باطلی است که در میان مردم رواج دارد و آن ناشی از بی‌اطلاعی از پیامدهای مصرف مشروبات الکلی است.در ابتدا مصرف سیگار و مواد مخدر می‌تواند باعث آرامش شود. بنابراین فردی که دچار خشم یا ناراحتی ناگهانی می‌شود، ممکن است فکر کند روی آوردن به مشروبات الکلی می‌تواند به عنوان یک تسکین‌دهنده عمل کند؛ یعنی او را برای مدتی از فضای درد و رنج رها سازد و شرایط خوبی را به ارمغان آورد. به همین دلیل شروع به مصرف مشروبات الکلی می‌کند و یا اگر شروع کرده‌، به نوشیدن آن ادامه می‌دهد؛ زیرا در لحظاتی کوتاه فکر می‌کنند اتفاقات خوبی افتاده در حالی که می‌دانیم آن لحظه کوتاه‌مدت و پیامدهایش بلندمدت و خطرناک است.

این استاد دانشگاه ادامه می‌دهد: خوشبختانه در جامعه ما مانند بسیاری از کشورهای اروپایی فروش مشروبات الکلی به صورت علنی مهیا نیست و این یک حسن است؛ البته در این میان افراد سودجو از این فرصت استفاده کرده و به تهیه و توزیع مشروبات تقلبی که بسیار بسیار خطرناک است، می‌پردازند. گاهی میزان الکل صنعتی استفاده شده در این مشروبات آنقدر بالاست که ممکن است مسمومیت‌ها و صدمات جبران‌ناپذیری برای فرد به دنبال داشته باشد.

مصرف مشروبات الکلی در میان انواع گروه‌های جمعیتی

لبیبی در خصوص مصرف مشروبات الکلی در میان گروه‌های جمعیتی مختلف می‌گوید: اگر چه چنین فرض شده که مصرف مشروبات الکلی در میان مردان بیشتر از زنان است اما با این حال میزان مصرف آن در میان گروه‌های دیگر جمعیتی نیز متفاوت است. برای مثال نوجوانان و جوانان گروه‌هایی هستند که به دلایل مختلف مانند دوستان، بیشتر در معرض مصرف مشروبات الکلی هستند.

راهکار چیست؟

عاشوری می‌گوید: به نظر می‌رسد آموزش به افراد درباره مضرات مصرف الکل و اصلاح باورهای ناکارآمد و اشتباه درباره مصرف الکل و آگاهی‌دادن به آن‌ها از پیامدهای اجتناب ناپذیر فردی، اجتماعی و اقتصادی مصرف الکل و فرهنگ‌سازی در این زمینه می‌تواند به کاهش در مصرف منجر شود.

لبیبی نیز به راهکارهایی در این زمینه اشاره کرده و می‌گوید: شاید مهمترین کار اطلاع‌رسانی مفید، موثر، جذاب و به موقع از طریق رسانه‌های مختلف دیداری و شنیداری باشد.نمایش فیلم‌های مستند در این زمینه می‌تواند بسیار موثر باشد. برای مثال نمایش فیلم‌ها و مستندهایی از تصادف‌های جاده‌ای که در اثر مصرف مشروبات الکلی اتفاق افتاده و یا متزلزل شدن کیان و بنیان خانواده در اثر مصرف مشروبات الکلی می‌تواند برای دیگران آموزنده باشد.
وی ادامه داد: همچنین اعمال مجازات سنگین برای کسانی که به خریدوفروش مشروبات الکلی می‌پردازند هم می‌توند افراد سودجو را به دام بیندازد.

این استاد دانشگاه یادآور می‌شود: نقش خانواده‌ها نیز در کنترل و پیشگیری از مصرف مشروبات الکلی پر رنگ است، زیرا جوانان در سنین خاصی تمایلاتی همچون امتحان و مصرف موادی را پیدا می‌کنند که اگر خانواده‌ها در این زمینه هوشیاری لازم را داشته و آگاه به پیامدها و تاثیراتش باشند، مانع از سوء مصرف آن در میان جوانان می‌شوند.
والدین می‌توانند به صورت دلسوزانه و با زبان بسیار ملایم و با لحن بسیار خوب در این زمینه با فرزندانشان صحبت کنند و آگاهی لازم را در خصوص پیامدهای مصرف مشروبات الکلی و سایر مواد اعتیادزا دهند.
به گفته وی، به طور قطع اگر این‌گونه عمل شود و اطلاع‌رسانی‌ها نیز از طریق خانواده‌ها و رسانه‌ها داده شود، شاهد کنترل مصرف مشروبات الکلی در کشور خواهیم بود. همه این موارد نیز در گرو توانمندسازی مفید، جذاب و اثربخش است. هر چه این موارد پررنگ‌تر باشد، تاثیرگذاری هم بیشتر خواهد بود.

منبع ایرنا